|
ADAM KAZIMIERZ CZARTORYSKI
Książęta Czartoryscy – pisał Paweł Jasienica – od XVI wieku posiadali tytuł braci i kuzynów Jagiellonów, od nieporównanie dawniejszych czasów pieczętowali się tym samym znakiem, który zajmował połowę tarczy państwowej – Pogonią Litewską. Czartoryscy wywodzą się od Konstantego na Czartorysku, z pokolenia Olgierdowiczów prawosławnych, czyli od przyrodniego starszego brata Władysława Jagiełły.[1]
19. Adam Kazimierz Czartoryski.
|
Odziedziczył książę Adam Kazimierz (1734–1823) po swoich przodkach zmysł dobrego gospodarza, syn Augusta Aleksandra i mąż Izabeli, generał ziem podolskich tzn. starosta generalny Podola,[2] członek Familii,[3] początkowo jej kandydat na króla Polski, należał do grupy reformatorów skupionych przy Stanisławie Auguście Poniatowskim; marszałek sejmu w 1764 roku, od 1768 komendant Szkoły Rycerskiej, w latach 1773–80 członek Komisji Edukacji Narodowej, od 1788 poseł na Sejm Czteroletni, zwolennik Konstytucji 3 Maja; nie zgodził się przystąpić do konfederacji targowickiej, starannie wykształcony wiernie służył swoją wiedzą Rzeczypospolitej.
W roku 1761 książę Adam Kazimierz przejął całe dobra po Janie Jerzym Flemmingu, w tym Orchówek. Tak jak jego przodkowie był dobrym gospodarzem, ale nadchodziły trudne dla Polski lata, w roku 1764 pod naciskiem carycy Katarzyny II obrano królem Stanisława Augusta Poniatowskiego, który początkowo dążył do wzmocnienia i unowocześnienia państwa oraz do uwolnienia się od zależności od Rosji. W tym czasie książę Czartoryski ściśle współpracował z królem.
W roku 1765 w Warszawie Stanisław August Poniatowski założył pierwszą w Rzeczypospolitej szkołę państwową, przeznaczoną głównie dla ubogiej młodzieży szlacheckiej, była utrzymywana przez skarby: koronny i litewski, miała za zadanie przygotowywać młodzież do służby wojskowej i do urzędów cywilnych, wychowując ją w duchu miłości i poświęcenia dla kraju. Akademia Szlachecka Korpusu Kadetów zwaną też Szkołą Rycerską. Na jej czele stanął książę Adam Kazimierz. W roku 1774, w czasie swojego pobytu w Warszawie książę wydał drukiem dla potrzeb kadetów Szkoły Rycerskiej opracował i wydał Katechizm Kadecki, Definicje różne przez pytania i odpowiedzi dla Korpusu Kadetów oraz Prawidła moralne dla Szkoły Rycerskiej.
20. Karty tytułowe prac A.K. Czartoryskiego. |
29 lutego 1768 roku w Barze na Podolu zawiązano zbrojny związek szlachty, pod hasłem obrony wiary i wolności, przeciwko kurateli Rosji i reformom Stanisława Augusta Poniatowskiego. Celem konfederacji barskiej było zniesienie wszystkich ustaw od 1764 roku, zwłaszcza narzuconego przez Rosję na sejmie w latach 1767–1768 oraz obalenie Stanisława Augusta Poniatowskiego i wprowadzenie na tron Wettinów.[4] Inicjatorami związku nazwanego Konfederacją Barską byli m.in.: Adam Stanisław Krasiński,[5] Joachim Potocki,[6] marszałkiem – Michał Krasiński,[7] marszałkiem związku wojskowego – Józef Pułaski.[8]
13 września 1769 roku, podczas Konfederacji Barskiej, w potyczce pod Włodawą, wojska rosyjskie rozbiły oddział Kazimierza Pułaskiego,[9] a ojciec Dariusz Cichor zanotował: 13 IX 1796 r. doszło w okolicach Włodawy do krwawej potyczki konfederatów z oddziałami rosyjskimi. Na polach wokół miasta znaleziono zwłoki 35 konfederatów. Dwudziestu z nich pochowano niedaleko cegielni przy drodze do Suchawy, pozostałych za miastem pod przydrożną figurką. Wśród ofiar zbrojnego starcia znaleziono czterech rannych, których paulini dysponowali na śmierć. Pochowano ich na starym cmentarzu we Włodawie. Udało się ustalić nazwiska trzech z nich: Onufry Błażejewski, Andrzej Gajewski oraz Dominik Wilkiewicz.[10]
21. Kazimierz Pułaski w mundurze generała amerykańskiej armii kontynentalnej.
|
Walki konfederatów trwały do 18 sierpnia 1772 roku i zakończyły się klęską, ale Konfederacja Barska jako masowy ruch zaktywizowała szlachtę i rozbudziła jej patriotyzm jednocześnie mocarstwa sąsiednie wykorzystały konfederację barską, aby oskarżyć Polskę o anarchię i dokonać jej rozbioru, bowiem od 1732 roku istniało porozumienie między sąsiadującymi z Rzeczpospolitą mocarstwami mające na celu ingerencję w jej sprawy wewnętrzne.[11] W 1772 roku mocarstwa dokonały z inicjatywy Prus pierwszego rozbioru Polski. Prusy zagarnęły Warmię, województwa pomorskie, malborskie i chełmińskie oraz pas ziem nad Notecią i Gopłem, niemal całe województwo inowrocławskie, razem około 36 tys. km2; Austria zagarnęła południową część województwa krakowskiego i sandomierskiego, województwo ruskie i część bełskiego oraz skrawki województwa wołyńskiego, podolskiego, lubelskiego i ziemi chełmskiej, razem ok. 83 tys. km2; Rosja zagrabiła Inflanty polskie, północną część województwa połockiego, województwo witebskie, mścisławskie i południowo-wschodnią część mińskiego, razem ok. 92 tys. km.2
Orchówek podobnie jak cała ziemia chełmska znalazł się w zaborze austriackim, tzw. Galicji, w cyrkule chełmskim.[12]
Pisaliśmy już wyżej, że książę był dobrym gospodarzem. Obowiązki jakich się podjął zdecydowały, że dzielił swój czas między Warszawą, Puławami, Włodawą i Orchówkiem. Na przełomie lat 1772-1773 dokonał książę lustracji swoich dóbr. W tym samym roku roku podjął pracę w Komisji Edukacji Narodowej, pierwszej na ziemiach polskich i w Europie centralnej, świeckiej władzy oświatowej.
Bronisław Seniuk podał w swojej pracy, że zgodnie z lustracją, w latach 1772-1773 mieszkali w Orchówku i przedmieściu Tarasiuki, posiadali tam majątki ruchome i nieruchome i płacili z nich podatki następujące osoby:
ORCHÓWEK:
HRYĆ LESIUK z żoną i dwudziestoletnim synem Filipem, posiadał 11/2 placu osiadłego; ziemi 1 morgę[13] i 10 prętów[14], 3 owce, 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę[15], a z tego majątku Hryć płacił 26 groszy[16] i 2 szelągi[17] podatku.
MARTYN PACIUK z żoną, posiadał 11/2 placu osiadłego; 21/3 ogrodu, ziemi 3 morgi i 10 prętów, 2 świnie. Ponadto bydła 3 sztuki; dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę, a z tego majątku Paciuk płacił podatku: z ogrodu 12 groszy i 2 szelągi, z morgów 2 złote, 6 groszy i 2 szelągi.
Burmistrz miasta MIKITA GALANTY z żoną, synem Chwedko lat 22, córkami Hapą lat 19 i Arymką lat 11, posiadał 1 plac, 1/2 ogrodu, 2 morgi, 10 prętów łąki. Ponadto 2 woły, 5 świń, 3 sztuki bydła, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę, płacił podatku z ogrodu 4 grosze, z morgów 1 złoty[18], 16 groszy i 2 szelągi.
IWAN WOSZUK z żoną, posiadał 3/4 placu osiadłego, cztery ogrody:1, 1/2, 1/8, 1/16, ziemi 3 morgi i 15 prętów, łąk 3 morgi i 20 prętów. Ponadto 2 owce, 1 świnię; dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Woszuk płacił podatków: z ogrodów 15 groszy, z morgów 1 złoty, 1grosz i 1 szeląg.
LEWKO STRUCZUK, wdowiec, ze starą matką; posiadał 3/4 placu osiadłego, 11/2 ogrodu, ziemi 2 morgi i 10 prętów, 3 morgi łąk. Ponadto bydła 3 sztuki, 4 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę, a z tego majątku Struczuk płacił: z ogrodu 12 groszy, z morgów 23 grosze i 1 szyling, za łąki 2 złote.
TYMOSZ TKACZUK z żoną, posiadał 1/4 placu osiadłego. Podatku nie płacił. Pańszczyzny nie odrabiał.
IWANICHA TKACZOWA, wdowa, posiadała 1/2 placu osiadłego. Podatku nie płaciła. Pańszczyzny nie odrabiała.
IWAN KRYSIUK z żoną, posiadał 1/2 placu osiadłego, dwa ogrody ¾ i 1/8, 1 mórg łąk. Ponadto 2 owce, 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Krysiuk płacił z ogrodu 7 groszy, z łąki 20 groszy.
KRZYSZTOF KULIKOWSKI z żoną, leśniczy, czynszuje zięć Waśko z żoną. Posiadają 11/2 placu osiadłego, 1/2 ogrodu, łąk 2 morgi i 10 prętów. Ponadto 2 woły, 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę; z ogrodu płaci 4 grosze, za łąki płaci 1 złoty, 16 groszy i 2 szelągi.
OLESZKO KALUŻNY z żoną, brat Semen lat 16, córka Małacha lat 13. Posiadają 1 plac osiadły, dwa ogrody: 21/2, 1/8, ziemi 3 morgi i 15 prętów, 2 morgi 10 prętów łąk. Ponadto bydła 3 sztuki, 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę, z ziemi płacił 1 złoty, 1 grosz i 2 szelągi, z ogrodów 21 groszy, za łąki 1 złoty, 16 groszy i 2 szelągi.
PAWEŁ KANIKA z żoną, zięć Paweł z żoną. Posiadał 23/4 place osiadłe, 3/4 ogrodu, ziemi 1 morga i 15 prętów. Łąk 4 morgi i 25 prętów. Ponadto 2 woły, 3 świnie, 1 sztukę bydła, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę, Kanika z ziemi płacił 15 groszy, z ogrodów 6 groszy, z łąk 3 złote, 6 groszy i 2 szelągi.
TROĆ PROKOPIUK z żoną i ich syn Iwan z żoną. Posiadają 11/4 placu osiadłego, 1 ogród, ziemi 15 prętów, łąki 1 mórg i 10 prętów. Ponadto 1 wół, 3 sztuki innego bydła, 3 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę, z ziemi ornej płacił 5 groszy, z ogrodu 8 groszy, za łąkę 22 grosze i 2 szelągi.
WAŚKO KARACZEWSKI, wdowiec, syn Stefan lat 15, córka Małacha lat 22 i córka Zienia
lat 18. Posiadał 11/2 placu osiadłego, 2 morgi i 10 prętów łąk. Ponadto 1 wół, 1 sztuka innego bydła,1 świnię; dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Za ogród płacił 4 grosze, za łąkę 1 złoty, 16 groszy i 2 szelągi.
IWAN KRAWCZUK z żoną i synem Juśko lat 15. Posiadał 1 plac osiadły, ogród 33/4, 2 morgi pola, 2 morgi i 5 prętów łąki. Ponadto 1 wół, 1 owca, 2 świnie, 1 sztuka innego bydła; dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Płacił za ogród 1 złoty, za ziemię uprawną 20 groszy, za łąkę 1 złoty, 13 groszy, 1 szeląg.
CHWEDKO MARCIEK z żoną posiadał 1 plac osiadły, dwa ogrody: 1/4, 1/16, pola 1 morgę, łąki 1 morga i 25 prętów. Ponadto 1 wół, innego bydła 2 sztuki, 2 świnie; dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Płacił za ogród 2 grosze i 11/2 szeląga, za ziemię uprawną 10 groszy, za łąkę 1 złoty, 13 groszy, 1 szeląg, za łąkę 1 złoty, 6 groszy i 2 szelągi.
IWAN PIOTROWSKI z żoną i synem Ihnatem lat 20; posiadał 3/4 placu osiadłego, 21/8 ogrodu, pola 15 prętów, łąki 3 morgi. Ponadto 4 sztuki bydła, 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Płacił za ogród 17 groszy, za łąkę 2 złote, za ziemię orną 5 groszy.
KARP KRACIUK z żoną i synem Petro lat 14; posiadał 3/4 placu, 11/8 ogrodu, 1 morga pola, 3 morgi i 10 prętów łąki. Ponadto 2 woły, 2 sztuki innego bydła, 1 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Płacił za ogród 9 groszy, za łąkę 2 złote, 6 groszy, 2 szelągi, za ziemię orną 10 groszy.
TROĆ DUNECZUK z żoną i siostrą Maryną lat 14; posiadał 3/4 placu, 3/4 ogrodu, 10 prętów ziemi ornej, 1 morga łąki. Ponadto 1 wół, 4 sztuki innego bydła, 2 owce, 3 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Płacił za ogród 6 groszy, za ziemię orną 3 grosze, za łąkę 20 groszy.
IWAN PROKOPIUK z żoną; posiada 1 plac, 11/2 ogrodu, ziemi ornej 15 prętów, łąki 2 morgi i 20 prętów. Ponadto posiadał 4 sztuki bydła, 2 owce, 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Płacił z ogrodu 12 groszy, z pola 5 groszy, z łąki 1 złoty, 23 grosze, 1 szeląg.
STEPAN LESIUK z żoną i synem Filipem lat 21; posiada 1 plac, 1/2 ogrodu, 2 morgi i 15 prętów łąki. Ponadto bydła 1 sztuka, 1 świnia, 4 kury, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Płacił za ogród 4 grosze, za łąkę 1 złoty 20 groszy.
JACKO KOSYK z żoną; posiadał 1 plac, 1 ogród, ziemi 1 morga i 15 prętów, łąki 1 morga i 5 prętów. Ponadto 2 sztuki bydła, 2 owce, 1 świnia, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Płacił z ogrodów 8 groszy, z ziemi 15 groszy, ż łąki 23 grosze i 1 szeląg.
KORNYLICHA (Kornelukowa) wdowa, z synem Musiejem lat 20, i synem Jacko lat 12; posiadała 3/4 placu, 11/2 ogrodu, 1 morgę i 10 prętów ziemi. Ponadto 2 woły, bydła różnego 3 sztuki, 1 owcę i 2 świnie, Podatek wynosił łącznie 38 groszy i 2 szelągi.
IWAN SEMENIUK z żoną; posiada 3/4 placu, łąki 1 morgę i 10 prętów. Ponadto 1 sztukę bydła, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę; płacił czynszu 26 groszy i 2 szelągi.
HRYĆ ROMANIUK z zoną, synem Matwiejem lat 18 i synem Oleksą lat 12; posiadali 3/4 placu, 3/4 ogrodu, 1 morgę i 15 prętów łąki. Ponadto 1 wół, innego bydła 1 sztuka, 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 6 groszy, z łąki 1 złoty.
MIKOŁAJ PRYSTUPA z żoną; posiada 1/2 placu, 1/2 ogrodu, 15 prętów pola, 1 morgę i 25 prętów łąki. Ponadto 3 sztuki bydła i 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił 4 grosze z ogrodu, 5 groszy z pola oraz 1 złoty, 6 groszy i 2 szelągi za łąkę.
KORNYŁO ICHNATIUK z żoną; posiada 1 plac, ogród 11/4, pola 1 morga i 5 prętów. Ponadto 4 sztuki bydła, 2 owce i 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił 10 groszy z ogrodu, z pola 13 groszy i 1 szeląg, z łąki 23 grosze i 1 szeląg.
MICHAŁKO SUPRONIUK z żoną i matką; posiadał 11/2 placu, dwa ogrody 3/4, 1/8, ziemi 1 morga i 20 prętów, łąki 3 morgi i 19 prętów, ponadto 1 wół, 3 sztuki innego bydła, 1 owca i 1 świnia, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 7 groszy, z pola 1 złoty, 6 groszy i 2 szelągi, z łąki 2 złote i 10 groszy.
PROKOP CHWIL z żoną i synem Jacko lat 12; posiadał 1 plac, trzy ogrody 1/2, 1/3, 1/8, ziemi 1 morga i 10 prętów, łąki 1 morga i 20 prętów. Ponadto 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodów 7 groszy i 2 szelągi, z pola 13 groszy i 1 szeląg, z łąki 26 groszy i 2 szelągi.
PAWEŁ SZEWCZUK z żoną; posiadał 1/2 placu, dwa ogrody11/4, 1/4, pola 20 prętów, łąki 2 morgi i 5 prętów. Ponadto 1 wół, innego bydła 2 sztuki, 1 owca i 1 świnia, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił: 11 groszy z ogrodów, 6 groszy i 2 szelągi, z łąki 1 złoty, 13 groszy i 1 szeląg.
PETRO LAHODZIUK z żoną, synem Chwedko i jego żoną; posiadał 3/4 placu, 21/8 ogrodu, 2 morgi pola, 1 morga 15 prętów łąki. Ponadto 2 woły, innego bydła 3 sztuki i 3 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 17 groszy, z pola 20 groszy, z łąki 1 złoty i 20 groszy.
PETRO DUDYK z żoną i bratem Karpem lat 21; posiadał 1/2 placu, 1/2 ogrodu, 2 morgi pola, 2 morgi i 10 prętów łąki. Ponadto 2 sztuki bydła i 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 4 grosze, z pola 20 groszy, z łąki 1 złoty, 16 groszy i 2 szelągi.
MARYNA POKITKA z córką Hapą lat 14; posiadała 3/4 placu, 1/2 ogrodu, 1 morga pola, 1 morga i 25 prętów łąki, dwa dni w tygodniu odrabiała pańszczyznę. Podatek wynosił 4 grosze z ogrodu, 10 groszy z pola, 1 złoty, 6 groszy i 2 szelągi z łąki.
MARYNA POKITKA z synem Ilko lat 8; posiadała 1/2 placu, nie odrabiała pańszczyzny, nie płaciła podatku.
MARTYNICHA wdowa z synami Jusko lat 16 i Tymosz lat 11; posiadała 1/2 placu, dwa ogrody 1/2 , 1/8, 1 morga i 5 prętów ziemi. Ponadto 1 wół, dwa dni w tygodniu odrabiała pańszczyznę. Podatek wynosił 5 groszy z ogrodu, 11 groszy i 2 szelągi z pola, 1 złoty, 6 groszy i 2 szelągi z łąki.
ANDRZEJ SZEWCZUK z żoną i córką Anuśką lat 11; posiadał 1/2 placu, dwa ogrody 11/4, 1/8, 2 morgi pola, 1 morga łąki. Ponadto 2 sztuki bydła i 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 11 groszy, z pola 23 grosze, z łąki 20 groszy.
PETRO DZIACZUK z żoną i córką Kuliną lat 9; posiadał 1/2 placu, 1/2 ogrodu, 15 prętów pola, 2 morgi i 10 prętów łąki. Ponadto 1 wół, 1 sztuka innego bydła, 2 owce, 1 świnia, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 4 grosze, z pola 5 groszy, z łąki 1 złoty, 16 groszy i 2 szelągi.
IWAN KUSIAK z żoną i synem Chwedko lat 14; posiadał: 1 plac, dwa ogrody 3/4, 1/8, 2 morgi pola, 3 morgi i 25 prętów łąki. Ponadto posiadał 4 sztuki bydła i 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 7 groszy, z pola 20 groszy, z łąki 2 złote, 16 groszy i 2 szelągi.
OSTAP KRACIUK z żoną i siostrą Pokitką; posiadał 3/4 placu, 2 ogrody, 1 morgę pola, 6 morgów łąk. Ponadto posiadał 1 wołu, 5 sztuk innego bydła, 1 owcę i 3 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 16 groszy, z pola 10 groszy, z łąki 4 złote.
KARP ROMANIUK z żoną i synem Tymoszem lat 10; posiadał 3/4 placu, dwa ogrody 11/2, 1/8, 3 morgi i 5 prętów łąki. Ponadto posiadał 2 woły, 1 owcę i 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 13 groszy, z łąki 1 złoty, 2 grosze i 1 szeląg.
DEMKO KARACZEWSKI z żoną, synem Mikołajem lat 20, synem Jakimem lat 14 i córką Maryną lat 11; posiadał 1/2 placu, dwa ogrody 21/4, 1/8, 1 morgę i 10 prętów ziemi, 1 morgę, 25 prętów łąki. Ponadto posiadał 2 woły, 5 sztuk innego bydła, 1 owcę i 3 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 19 groszy, z pola 13 groszy i 5 szelągów, z łąki 1 złoty 6 groszy i 2 szelągi.
JACKO RENIUK z żoną i matką; posiadał 1 plac, 13/4 ogrodu, 3 morgi pola, 2 morgi i 15 prętów łąki. Ponadto posiadał 1 wołu, 3 sztuki innego bydła i 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 14 groszy, z pola 1 złotego, z łąki 1 złotego i 20 groszy.
MIKITA PEKUN z synem i matką; posiadał 1/2 placu, 2 morgi i 10 prętów łąki. Ponadto posiadał 1 wołu, 1 sztukę innego bydła i 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 10 groszy, z łąki 1 złotego, 16 groszy i 2 szelągi.
DOROSZYCHA, wdowa z synami Kornyło lat 20 i Mikołajem lat 13; posiadała 1/2 placu, 1/2 ogrodu, 3 morgi i 20 prętów łąki. Ponadto posiadała 1 wołu, 2 sztuki innego bydła, 2 owce i 4 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiała pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 4 grosze, z łąki 1 złotego, 23 grosze i 1 szeląg.
KORNYŁO HARASYMIUK z żoną, ojcem i matką; posiadał 3/4 placu, 1/2 ogrodu, 2 morgi i 10 prętów pola, 2 morgi łąki. Ponadto posiadał 3 sztuki bydła i 3 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 4 grosze, z pola 23 grosze i 1 szeląg, z łąki 1 złotego i 10 groszy.
IWAN BUŁAWICZ z żoną i synem Hryciem lat 9; posiadał 1 plac, 11/4 ogrodu, 5 morgów i 20 prętów pola, 3 morgi i 15 prętów łąki. Ponadto posiadał 3 sztuki bydła, 1 owcę i 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 10 groszy, z pola 1 złotego, 26 groszy i 2 szelągi, z łąki 2 złote i 10 groszy.
WAŚKO CZERKIESIUK z żoną, siostrą Maryną lat 11 i matką; posiadał 1/4 placu, 11/8 ogrodu, 5 prętów pola, 1 morgę i 25 prętów łąki. Ponadto posiadał 2 sztuki bydła, 1 owcę i 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 9 groszy, z pola 1 grosz i 2 szelągi, z łąki złotego 6 groszy i 2 szelągi.
ORSZCZARYCHA wdowa z synem Lewkiem i jego żoną; posiadała 1/4 placu, 31/4 ogrodu, 1 morgę i 10 prętów pola, 1 morgę i 25 prętów łąki. Ponadto posiadała 2 woły 4 sztuki innego bydła, 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 26 groszy, z pola 13 groszy i 1 szeląg, z łąki 1 złotego, 6 groszy i 2 szelągi.
IWAN ORSZCZARUK z żoną i córką Maryną lat 8; posiadał 1/4 placu, 1 ogród, 5 prętów pola, 1 morgę i 25 prętów łąki. Ponadto posiadał 1 wołu, 3 sztuki innego bydła, 3 owce, 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 8 groszy, z pola 1 grosz i 2 szelągi, z łąki 1 złotego, 6 groszy i 2 szelągi.
IWAN KOSYK z żoną, synem Waśko lat 13 i drugim synem Karpem z żoną; posiadał 1/2 placu, dwa ogrody 11/2, 1/8, 4 morgi łąki. Ponadto posiadał 1 wołu, 3 sztuki innego bydła, 3 owce, 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 13 groszy, z łąki 2 złote i 20 groszy.
PAWEŁ KRAWCZUK z żoną i teściową; posiadał 1/2 placu, dwa ogrody 11/4, 1/8, 1 morgę i 10 prętów pola, 1 morgę i 25 prętów łąki. Ponadto posiadał 2 woły, 2 sztuki innego bydła, 3 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 11 groszy, z pola 13 groszy i 1 szeląg, z łąki 1 złotego, 6 groszy i 2 szelągi.
HRYĆ KRACIUK z żoną i synami Iwanem lat 22 i Waśkiem lat 20; posiadał placu 1 ogród, 3 morgi i 20 prętów łąki. Ponadto posiadał 1 woła, 3 sztuki innego bydła, 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 8 groszy, z łąki 2 złote, 13 groszy i 1 szeląg.
IHNAT KRACIUK z żoną; posiadał 1/2 placu, 1/2 ogrodu, 25 prętów pola, 3 morgi łąki. Ponadto posiadał 1 woła, 2 sztuki innego bydła, 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 4 grosze, z pola 8 groszy i 1 szeląg, z łąki 2 złote.
IHNAT KICZUŃ z żoną i synem Petro lat 25; posiadał 1/4 placu. Ponadto sztuki bydła, nie odrabiał pańszczyzny i nie płacił podatków.
ŁUKASZ KOROLCZUK z żoną i swoją macochą; posiadał 1 plac, 1/8 ogrodu, 3 morgi i 25 prętów pola, 2 morgi i 25 prętów łąki. Ponadto posiadał 1 woła, 3 sztuki innego bydła, 1 owcę i 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 1 grosz, z pola 1 złotego, 8 groszy i 1 szeląg, z łąki 1 złotego i 20 groszy.
SEMEN SUPRONIUK z zoną i synami Waśkiem lat 17 i Harasymem lat 13; posiadał 1/4 placu, 1/2 ogrodu, 1 morgę pola, 1 morgę i 15 prętów łąki. Ponadto posiadał 1 woła, 1 sztukę innego bydła i 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 4 grosze, z pola 10 groszy, z łąki 1 złotego.
IHNAT KARACZEWSKI z żoną i synem Ihnatem lat 13; posiadał 1/4 placu, dwa ogrody ¼, 1/8, 2 morgi i 15 prętów łąki. Ponadto posiadał 1 woła, 2 sztukę innego bydła i 3 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 3 grosze, z łąki 1 złotego i 20 groszy.
JÓZEF BOROWSKI z żoną i córką Anuśką lat 8; posiadał 1/4 placu, 3/4 ogrodu, 20 prętów pola, 1 morgę łąki. Ponadto posiadał 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 6 grosze, z pola 6 groszy i 2 szelągi, z łąki 20 groszy.
TYMOSZ TYNDYK z żoną i synem Musiejem lat 11; posiadał 1/2 placu, 1/2 ogrodu, 2 morgi łąki. Ponadto posiadał 1 woła, 4 sztuki innego bydła, 2 owce i 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 4 grosze, z łąki 1 złotego i 10 groszy.
IWAN KORNILUK z żoną; posiadał 3/4 placu, dwa ogrody 1/2, 1/8, 1 morgę i 5 prętów łąki. Ponadto posiadał 2 woły i 2 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 5 groszy, z łąki 23 grosze i 1 szeląg.
HAWRYŁO LESIUK z żoną i synami Waśkiem lat 16 i Jacko lat 13; nie posiadał placu, 1 ogród, 5 prętów pola, 2 morgi i 25 prętów łąki. Ponadto posiadał 1 woła, 1 sztukę innego bydła i 1 świnię, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z ogrodu 8 groszy, z pola 1 grosz i 2 szelągi, z łąki 1 złotego, 26 groszy i 2 szelągi.[19]
22. Ubiory kobiet z okolic Włodawy.
23. Ubiór mężczyzny z okolic Włodawy.
TARASIUKI:
DANIŁO SZEPELUK z żoną i synem Semenem lat 14; posiadał 4 morgi pola, 1 morgę i 15 prętów łąki. Ponadto posiadał 2 woły, 4 sztuki innego bydła, 3 owce i 6 świń, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z pola 1 złoty 10 groszy, z łąki 1 złoty.
MAKSYM TARASIUK wdowiec, z córką i jej mężem Michałem; posiadał 4 morgi pola, 1 morgę i 15 prętów łąki. Ponadto posiadał 2 woły, 2 owce i 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z pola 1 złoty 10 groszy, z łąki 1 złoty.
WAŚKO KAPLUK wdowiec z synem Pilipem i jego żoną, oraz z córką Hapą lat 10; posiadał 4 morgi pola, 1 morgę i 15 prętów łąki. Ponadto posiadał 2 woły, 6 sztuk innego bydła, 3 owce i 2 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z pola 1 złoty 10 groszy, z łąki 1 złoty.
MAKSYM KAPLUK z żoną i córką Zienią lat 12; posiadał 15 prętów pola, 1 morgę łąki. Ponadto posiadał 4 sztuki bydła, 1 owcę i 4 świnie, dwa dni w tygodniu odrabiał pańszczyznę. Podatek wynosił z pola 5 groszy, z łąki 20 groszy.[20]
Obok nazwisk mieszkańców Orchówka B. Seniuk przedstawia również wykaz czynszów płaconych w roku 1775 przez mieszczan oraz wymiar ich gruntów. Lista przedstawia się następująco:
|
|
Liczba gospodarzów
|
morgi
|
pręty
|
pręciki
|
złote
|
grosze
|
szelągi
|
|
Iwan Krysiuk
|
12
|
13
|
5
|
12
|
13
|
1 ½
|
|
Paweł Szewczuk
|
30
|
25
|
5
|
30
|
25
|
1 ½
|
|
Petro Dudyk
|
16
|
8
|
5
|
16
|
8
|
1 ½
|
|
Hapa Dacycha, sierota
|
8
|
3
|
5
|
8
|
3
|
1 ½
|
|
Andrzej Szewczuk
|
18
|
9
|
5
|
18
|
9
|
1 ½
|
|
Józef Szewczuk
|
15
|
28
|
5
|
15
|
28
|
1 ½
|
|
Stefan Lesiuk
|
13
|
8
|
5
|
13
|
8
|
1 ½
|
|
Piotr Prokopiuk
|
15
|
14
|
5
|
15
|
14
|
1 ½
|
|
Iwan Guzyk
|
16
|
4
|
5
|
16
|
4
|
1 ½
|
|
Mikołaj Korniluk
|
15
|
10
|
5
|
15
|
10
|
1 ½
|
|
Demka Karaczewski
|
26
|
28
|
5
|
26
|
28
|
1 ½
|
|
Iwan Krawczuk
|
18
|
14
|
5
|
18
|
14
|
1 ½
|
|
Prokop Chwil
|
20
|
21
|
5
|
20
|
21
|
1 ½
|
|
Hawryło Lesiuk
|
10
|
6
|
5
|
10
|
6
|
1 ½
|
|
Troć Bubeluk
|
19
|
3
|
5
|
19
|
3
|
1 ½
|
|
Martyn Paciuk
|
48
|
20
|
5
|
48
|
20
|
1 ½
|
|
Iwan Prokopiuk
|
20
|
17
|
5
|
20
|
17
|
1 ½
|
|
Lewka Struczuk
|
24
|
20
|
5
|
24
|
20
|
1 ½
|
|
Ihnat Karaczewski
|
24
|
4
|
5
|
24
|
4
|
1 ½
|
|
Ostap Kretiuk
|
37
|
4
|
5
|
37
|
4
|
1 ½
|
|
Paweł Krawczuk
|
26
|
14
|
5
|
26
|
14
|
1 ½
|
|
Mikita Opiekun
|
17
|
8
|
5
|
17
|
8
|
1 ½
|
|
Kurniło Doroszu
|
20
|
5
|
5
|
20
|
5
|
1 ½
|
|
Iwan Kosyk
|
26
|
25
|
5
|
26
|
25
|
1 ½
|
|
Chwedko Bułhawiuk
|
18
|
20
|
5
|
18
|
20
|
1 ½
|
|
Iwan Bułhawiuk
|
26
|
-
|
5
|
26
|
-
|
1 ½
|
|
Waśka Czerkiesiuk
|
20
|
12
|
5
|
20
|
12
|
1 ½
|
|
Jacko Hryniuk
|
31
|
25
|
5
|
31
|
25
|
1 ½
|
|
Iwan Piotrowski
|
13
|
5
|
5
|
13
|
5
|
1 ½
|
|
Karpet Kretiuk
|
23
|
9
|
5
|
23
|
9
|
1 ½
|
|
Iwan Orszczaruk
|
25
|
-
|
5
|
25
|
-
|
1 ½
|
|
Iwan Kusiak
|
25
|
18
|
5
|
25
|
18
|
1 ½
|
|
Paweł Kaniuk
|
54
|
22
|
5
|
54
|
22
|
1 ½
|
|
Kurnika Harasimiuk
|
19
|
14
|
5
|
19
|
14
|
1 ½
|
|
Michałko Supruniuk
|
42
|
16
|
5
|
42
|
16
|
1 ½
|
|
Mikita Galanty
|
31
|
3
|
-
|
31
|
3
|
-
|
|
Oleszko Kałużny
|
30
|
24
|
5
|
30
|
24
|
1 ½
|
|
Kurnika Ignatiuk
|
21
|
27
|
5
|
21
|
27
|
1 ½
|
|
Hryć Kretiuk
|
27
|
1
|
5
|
27
|
1
|
1 ½
|
|
Ihnat Kretiuk
|
15
|
17
|
5
|
15
|
17
|
1 ½
|
|
Ihnat Kiczun
|
7
|
16
|
-
|
7
|
26
|
1 ½
|
|
Petro Łahadiuk
|
30
|
5
|
5
|
30
|
5
|
1 ½
|
|
Semen Supruniuk
|
19
|
1
|
5
|
19
|
1
|
1 ½
|
|
Iwan Worobuch
|
10
|
27
|
5
|
10
|
27
|
1 ½
|
|
Józef Borowski
|
7
|
21
|
5
|
7
|
21
|
1 ½
|
|
Tymosz Syndyk
|
22
|
15
|
5
|
22
|
15
|
1 ½
|
|
Iwan Korniluk
|
11
|
24
|
5
|
11
|
24
|
1 ½
|
|
Troć Dujniczuk
|
23
|
-
|
5
|
23
|
-
|
1 ½
|
|
Musiej Romaniuk
|
17
|
23
|
5
|
17
|
23
|
1 ½
|
|
Hryć Romaniuk
|
21
|
25
|
5
|
21
|
25
|
1 ½
|
|
Iwan Woch
|
26
|
14
|
5
|
26
|
14
|
1 ½
|
|
Jacko Kosyk
|
27
|
4
|
5
|
27
|
4
|
1 ½
|
|
Łukasz Karolczuk
|
27
|
11
|
5
|
27
|
11
|
5
|
|
Karp Paciuk
|
32
|
22
|
5
|
32
|
22
|
1 ½
|
|
Waśko Karaczewski
|
19
|
2
|
5
|
19
|
2
|
1 ½
|
|
Krzysztof Kulikowski leśniczy
|
14
|
3
|
5
|
14
|
3
|
1 ½
|
|
Pilip Hryniuk
|
19
|
19
|
5
|
19
|
19
|
1 ½
|
|
Kurnika Klimiuk, syn tkacza
|
6
|
6
|
5
|
6
|
6
|
1 ½
|
|
Lewka Orszczaruk
|
21
|
20
|
5
|
21
|
20
|
1 ½
|
|
Maryna Szewczanka
|
3
|
-
|
-
|
3
|
-
|
-
|
|
Maksym Kapluk
|
15
|
19
|
5
|
15
|
19
|
1 ½
|
|
Pilip Kapluk
|
23
|
10
|
-
|
23
|
10
|
1 1/2
|
|
Maksym Tarasiuk
|
25
|
11
|
5
|
25
|
11
|
1 ½
|
|
Daniła Szepeluk
|
23
|
17
|
5
|
23
|
17
|
1 ½
|
|
|
za sianożęć zaniawską miejską
|
4
|
-
|
-
|
4
|
-
|
-
|
|
|
Effecit suma morgów i złotych
|
1393
|
12
|
-
|
1393
|
12
|
-
|
|
|
Facit
|
1393
|
12
|
-
|
1393
|
12
|
-[21]
|
[1] P. Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów, Dzieje agonii, Warszawa 2007, s. 209.
[2] Podole, kraina historyczna obecnie na Ukrainie między środkowym biegiem Dniestru i Bohu.
[3] Familia, nazwa magnackiego stronnictwa Czartoryskich i Poniatowskich oraz związanych z nimi rodów, ukształtowanego pod koniec panowania Augusta II.
[4] Wettinowie, dynastia niemiecka, ród znany od X w., zasiadali w latach 1697–1763 na tronie polskim: August II i August III.
[5] Adam Stanisław Krasiński (1714–1800), biskup kamieniecki od 1759, jeden z inicjatorów i przywódców konfederacji barskiej, przeciwnik Stanisława Augusta Poniatowskiego, związany z Wettinami. Po zawiązaniu konfederacji barskiej, kierował jej polityką zagraniczną, po drugim rozbiorze został ukarany przez Rosję kasatą diecezji kamienieckiej i konfiskatą dóbr.
[6]Joachim Potocki (?–przed 1796), generał od 1755, podczaszy litewski (1763–1780), regimentarz generalny koronny konfederacji barskiej w latach 1768–1772.
[7] Michał Krasiński (1712–1784), marszałek generalny konfederacji barskiej, po upadku konfederacji pozostał na emigracji.
[8] Józef Pułaski (1704–1769), popierał elekcję Stanisława Leszczyńskiego, współtwórca i marszałek konfederacji barskiej, obwołany marszałkiem związku wojskowego po zdobyciu Baru przez Rosjan uszedł na terytorium tureckie.
[9] Kazimierz Pułaski (1745–1779), generał, jeden z najwybitniejszych dowódców konfederacji barskiej (1768–1772), po jej upadku na emigracji w Saksonii, Francji i Turcji. W 1777 wyjechał do Ameryki. Bohater walk o niepodległość Stanów Zjednoczonych, mianowany generałem brygady i dowódcą kawalerii, dowodził początkowo brygadą kawalerii, w 1778 zorganizował kilkusetosobowy legion (zwany Legionem Pułaskiego). W maju 1779 zmusił Brytyjczyków do odstąpienia od oblężenia Charlestonu; zmarł na skutek ran odniesionych podczas szturmu na Savannah; uznany za bohatera narodowego Stanów Zjednoczonych. Rocznica jego śmierci 11 paździrnika jest obchodzona jako Dzień Pułaskiego.
[10] D. Cichor, Dzieje kościoła i klasztoru we Włodawie 1698-1864, Kraków 1994, s. 409.
[11] Loewenwolda Traktat, przymierze trzech czarnych orłów, układ zawarty w 1732 między Rosją, Austrią i Prusami w sprawie następstwa tronu w Polsce na wypadek śmierci Augusta II. Traktat wykluczał kandydaturę na tron polski przedstawiciela z dynastii Wettinów oraz Stanisława Leszczyńskiego, przeznaczając tron infantowi portugalskiemu Don Emanuelowi. W razie oporu ze strony Rzeczypospolitej trzy mocarstwa zobowiązały się do zbrojnej interwencji. Nazwa traktatu pochodzi od nazwiska ówczesnego rosyjskiego posła w Warszawie.
[12] Galicja, potoczna nazwa ziem dawnej Rzeczypospolitej pod zaborem austriackim w latach 1772–1918; powstała z nadanej im przez Austrię oficjalnej nazwy Królestwo Galicji i Lodomerii, mającej uzasadnić rzekome prawa Habsburgów do księstwa halickiego i włodzimierskiego (było to nawiązanie do terytorialnych pretensji królów węgierskich używających od XIII w. tytułu rex Galiciae et Lodomeriae — król Halicza i Włodzimierza).
[13] Morga, jednostka powierzchni gruntów, w Polsce w XVI–XVIII w. stosowano morgę chełmińską = 0,56 ha.
[14] Pręt, większy = 1/30 morgi = 199,5 m2, zwykły = 19,95 m2.
[15] Pańszczyzna, przymusowa praca chłopów na rzecz pana, wykonywana w zamian za prawo użytkowania gospodarstw; obejmowała przede wszystkim pracę na roli, także inne posługi, np. podwody, stróże, pracę w lesie, również w rzemiośle dworskim, w zaborze austriacki pańszczyznę zniesiono w 1848, na ziemiach zaboru pruskiego stopniowo w latach 1811–1850, w Królestwie Polskim zniesienie pańszczyzny ogłosiły w 1863 władze powstania styczniowego, ostatecznie zlikwidował ją 1864 rosyjski dekret uwłaszczeniowy.
[16] Grosz, od 1752 grosze polskie bito w miedzi, od XVI w. grosz = 1/30 złotego polskiego.
[17] Szeląg, dawna niemiecka jednostka pieniężna, w Polsce od XV w. = 1/3 grosza.
[18] Złoty polski, jednostka monetarna powstała około 1.500 jako odpowiednik w srebrze złotego dukata, równy 30 groszom; od około 1676 jednostka obrachunkowa waluty miedzianej; w postaci monety srebrnej bity w 1564, w latach 1663–1666 i od 1766.
[19] Wykaz nazwisk, za:. B. Seniuk, Orchówek z przedmieściem Tarasiuki, cyt. wyd., s. 36-56.
|
