W tymże roku rozpoczęto kolejny podział gruntów, a ponadto dokonano spisu osób i ich majątków nieruchomych i ruchomych w Orchówku i Tarasiukach. Niżej pozwalamy sobie, za B. Seniukiem, wiernie zaprezentować ten bardzo ciekawy materiał.
ORCHÓWEK:
1. IWAN KRYSIUK w Pożarach ma plac siedzibny z budynkiem, między Tymoszem Tkaczem i Krzysztofem Kulikowskim zawierający prętów decymalnych[1] 26, prętów kwadratowych[2] 3. Tenże w Uroczyszczu[3] Perekal między gruntem prezbitera orchowskiego i Trociem Bubelukiem gruntu ornego z łąką morgów 6, prętów decymalnych 3, prętów kwadratowych 6. Tenże w Uroczyszczu Zabłonie nazywanym między Trociem Bubelukiem i Trociem Dejniczukiem ma ogród kupny prętów decymalnych 6, prętów kwadratowych 9. W tymże uroczyszczu po lewej ręce od ulicy mimo stodół miejskich idącej, między Piotrem Dudykiem i Prokopem Chwilem posiada ogród z trzema zagonami, które dalej ciągną się prętów decymalnych 15. Tenże po prawej stronie ulicy naprzeciw ogrodu Lewka Struczuka ma ogród zawierający prętów decymalnych 3, prętów kwadratowych 6. Tenże w Uroczyszczu Prochodne nazwanym, między Pawłem Krawczukiem i Ihnatem Karaczukiem posiada gruntu ornego morgi 2 prętów decymalnych 17. Tenże w Orzechowicy między Trociem Kałużnym i Trociem Dejniczukiem gruntu piaszczystego morgę 1, prętów decymalnych 7. Tenże łąki za Bugiem między Ostapem Kratiukiem i Andrzejem Kirykiem prętów decymalnych 24, prętów kwadratowych 1. Efficit[4] suma gruntu z łąkami morgów 12, prętów decymalnych 13, prętów kwadratowych 5.
2. PAWEŁ SZEWCZUK naprzeciw Rynku Kwadratowego ma plac prętów decymalnych 1. Tenże z prawej połaci rynku między Prokopem Chwilem i Piotrem Łahadziukiem posiada plac zawierający prętów decymalnych 16. Tenże w Uroczyszczu Perekal między Iwanem Kosykiem i Korniłą Doroszukiem gruntu ornego z łąkami zarabia morgów 2, prętów decymalnych 6, prętów kwadratowych 2. W tymże Uroczyszczu na drugim rezie[5] między tymiż gruntu ornego morgów 2, prętów decymalnych 12, prętów kwadratowych 7. W tymże Uroczyszczu na trzecim rezie między Iwanem Kusiakiem i Michałem Supryniukiem gruntu ornego morgów 3, prętów decymalnych 19, prętów kwadratowych 5. Tenże w Uroczyszczu Zabołonie między Mikitą Opekunem i Martynem Paciukiem trzyma ogród prętów decymalnych 10, prętów kwadratowych 8. W tymże Uroczyszczu na drugim miejscu między Józefem Szewczukiem i Jackiem Kosakiem ma ogród prętów decymalnych 5, prętów kwadratowych 1. Tenże w Uroczyszczu Kąty nazwanym, od błota Prochockiego, między Józkiem i Andrzejem Szewczukami gruntu ornego prętów decymalnych 27, prętów kwadratowych 1. Tenże po lewej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej, między Demką Karaczewskim i Korniłą Ihnatiukiem prętów decymalnych 18, prętów kwadratowych 7. Tenże w Uroczyszczu Prochodzkie między Lewką Struczukiem i Iwanem Kosykiem gruntu ornego zarabia morgi 2, pręty decymalne 2, pręty kwadratowe 7. W tymże Uroczyszczu na drugim rezie między Lewką Struczukiem i Mikołajem Kurnilukiem gruntu ornego morga 1, pręty decymalne 7, pręty kwadratowe 8. W tymże Uroczyszczu na trzecim rezie między Kurniłą Ihnatiukiem i Stepanem Lesiukiem, oprócz błot, gruntu ornego morgi, pręty decymalne 21. W tymże Uroczyszczu na czwartym rezie między Hawryłą Lesiukiem i Ihnatem Karaczewskim gruntu z zaroślami morgi 2, pręty kwadratowe 8. W tymże Uroczyszczu na piątym rezie między Andrzejem Szewczukiem i Kurniłą Ihnatiukiem gruntu z zaroślami morgi 1, prętów decymalnych 23. Tenże za Bugiem łąki kupnej między Mikołajem Kurnilukiem pręty decymalne 8. Tenże osobnej łąki od łąk włodawskich gdzie kopiec Owczarny prętów decymalnych 12, prętów kwadratowych 5. Tamże za Bugiem w trzecim miejscu łąki między Iwanem Kusiukiem i Jackiem Hryniukiem posiada prętów decymalnych 14, prętów kwadratowych 4. Tamże za Bugiem w czwartym miejscu między Waśką Czerkiesiukiem i Pawłem Bartniczukiem łąki prętów decymalnych 19, prętów kwadratowych 7. Tamże za Bugiem w piątym miejscu między Andrzejem i Józefem Szewczukami wspólnie kosi prętów decymalnych 7, prętów kwadratowych 5. Tamże za Bugiem w szóstym miejscu wspólnej łąki z Karpem Romaniukiem, Ostapem Kretiukiem i Pilipem Hryniukiem prętów decymalnych 10. Tenże w Orzechowicy między Andrzejem Szewczukiem i Stepanem Lesiukiem gruntu ornego posiada morgi 3, pręty decymalne 12. W tymże Uroczyszczu w drugim miejscu między Iwanem Kusiakiem i Michałką Supryniukiem gruntu ornego morgi 1, pręty decymalne 6. W tymże Uroczyszczu w trzecim miejscu między Piotrem Łahadiukiem i Michałką Supryniukiem gruntu ornego morgi 2, pręty decymalne 5. Tenże na Błotach Ostrowieńskich łąki posiada prętów decymalnych 28. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 30, prętów decymalnych 25, prętów kwadratowych 5.
3. PIOTR DUDYK ma plac przeciw rynku kwadratowego między Piotrem Łahadiukiem i Waśką Karaczewskim prętów decymalnych 15, prętów kwadratowych 9. Tenże w Uroczyszczu Perekal między Piotrem Łahadiukiem i Iwanem Wochem wziąwszy od błonia aż do Błota Hrymiacze nazwanego przez połowę posiada gruntu morgi 1, pręty decymalne 2. W tymże Uroczyszczu na drugim rezie między Kurniłą Harasymiukiem i Pawłem Krawczukiem zarabia morgi 4, pręty decymalne 12, pręty kwadratowe 5. Tenże po prawej ręce ulicy mimo stodół miejskich idącej o miedzę Iwana Wocha ma ogród kupny prętów decymalnych 4. Tenże w Uroczyszczu Zabołonie po prawej ręce ulicy mimo stodół miejskich idącej między Martynem Paciukiem i Kurniłą Ihnatiukiem ma ogród zawierający prętów decymalnych 9, prętów kwadratowych 5. Tenże w Uroczyszczu Kąty nazwanym między Iwanem Bułhawiukiem i Kurniłą Doroszukiem przeciwko Błota Smykawka pręty decymalne 27. W tymże Uroczyszczu od dróżki aż do Błota Prochodzkie między Piotrem Łahadiukiem we dwóch szmatach niejednakowej długości i szerokości gruntu ornego posiada (tu brak wpisu powierzchni, ale z obliczeń wynika, że był to grunt kilkumorgowy). W tymże Uroczyszczu po lewej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej między Demką Karaczewskim i Iwanem Krysiukiem do miedzy Poprzecznej ma ogród zawierający pręty decymalne 8, pręty kwadratowe 1. W tymże Uroczyszczu za stodołami między Michałkiem Supryniukiem i Mikitą Galantym ma drugi ogród pręty decymalne 8, pręty kwadratowe 8. Tenże w Uroczyszczu Prochodne między Łukaszem Korolczukiem i Krzysztofem Kulikowskim gruntu ornego morgi 1, pręty decymalne 21. Tenże za Bugiem łąki wspólnej w Połaszowym Kącie z Hryciem Karpiem, Ihnatem Kretiukiem i Jackiem Hryniukiem morgi 1, pręty decymalne 12. Tenże w Uroczyszczu Orzechowica między Lewką Orszczarukiem i Iwanem Wochem gruntu ornego morgi 1, pręty decymalne 20, pręty kwadratowe 4. Tenże w Uroczyszczu Hłuszczyńskie o miedzę Pawłą Krawczuka pręty decymalne 15. Tenże na Błotach Ostrowieńskich łąki posiada prętów 12. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 16, prętów decymalnych 8, prętów kwadratowych 5.
4. HAPA DACYCHA, sierota, w prawej połaci rynku między Michałkiem Supruniukiem i Maryną Pokitką wdową plac pręty decymalne 15, pręty kwadratowe 4. Taż w lewej połaci rynku, od Buga, między Karpem Paciukiem i Stachem Martyniukiem ma ogród pręty decymalne 2, pręty kwadratowe 5. Taż w Uroczyszczu Perekal, od błonia aż do Błota Kozubowego między Mikołajem Kurnilukiem i gruntem J. Xędza Prezbitera[6] Orchowskiego posiada gruntu morgi 4, pręty decymalne 10, pręty kwadratowe 2. Taż po lewej ręce ulicy naprzeciw stodół miejskich o miedzę Waśka Karaczewskiego i Pawła Kaniuka we dwóch kawałkach nierównej szerokości i długości sytuowanych ma ogród zamykający pręty decymalne 8, pręty kwadratowe 2. Taż w Uroczyszczu Kąty nazwanym w trójkątnej figurze o miedzę Oleszka Kałużnego posiada gruntu ornego morgi 1, pręty decymalne 6, pręty kwadratowe 2. Taż za Bugiem łąki kupnej o miedzę Macieja Romaniuka morgi 1. Taż na Błocie Ostrowieńskim łąki błotnistej pręty decymalne 11. Taż za Bugiem w drugim miejscu między Pawłem Kaniukiem i lewką Orszczarukiem łąki pręty decymalne 10. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgi 8, pręty decymalne 3, pręty kwadratowe 5.
5. ANDRZEJ SZEWCZUK w prawej połaci rynku między Józefem Szewczukiem i Stepanem Lesiukiem ma plac pręty decymalne 14, pręty kwadratowe 2. Tenże in planicie[7] rynku kwadratowego ma plac narożny wedle Waśka Karaczewskiego pręty decymalne 1, pręty kwadratowe 5. Tenże w Uroczyszczu Perekal wziąwszy od Błota Topiszapki nazwanego idąc ku Bugowi posiada do połowy między Piotrem Łahadiukiem i Korniłą Ihnatiukiem gruntu morgów 1, prętów decymalnych 7, prętów kwadratowych 5. Tenże na Zabołoniach ma ogród kupny między Krzysztofem Kulikowskim i Iwanem Krawczukiem, jeden, a drugi ogród między Kurniłą Harasymiukiem i tymże Iwanem pręty decymalne 15, pręty kwadratowe 3. Tamże na Zabołoniu od ulicy mimo stodół miejskich idącej po prawej stronie ma gruntu ornego między Jackiem Kosykiem i Piotrem Łahadiukiem prętów decymalnych 12, prętów kwadratowych 8. Tamże na Zabołoniu w trzecim miejscu, nad Stawem Włodawskim między Jackiem Kosykiem i Łahadiukiem prętów decymalnych 16, prętów kwadratowych 7. Tamże nad stawem zaraz przeciwko Piotra Łahadiuka posiada gruntu ornego na osobnym kawałku prętów decymalnych 10. Tenże w Uroczyszczu Kąty nazwane o miedzę Jacka Kosyka przeciw błota Szmykawka nazwanego gruntu ornego prętów decymalnych 12, prętów kwadratowych 5. W tymże uroczyszczu, w drugim miejscu, przeciw tegoż błota, między Jackiem Kosykiem i Korniłą Ihnatiukiem gruntu ornego prętów decymalnych 8, prętów kwadratowych 7. Tenże po lewej stronie ulicy ma plac na którym stodoła ... prętów decymalnych 7 … Tenże za Tarasiukami u Żydowej Łozy gruntu ornego morga 1. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 18, prętów decymalnych 9, prętów kwadratowych 5.
6. JÓZEF SZEWCZUK w prawej połaci rynku ma plac na którym mieszka między Lewką Struczukiem i Andrzejem Szostaczukiem prętów decymalnych 14, prętów kwadratowych 7. Tenże w Uroczyszczu Zabłonie z przyjazdu włodawskiego ma ogród między Mikitą Opekunem i Andrzejem Szewczukiem ...Tenże w lewej stronie ulicy naprzeciw Piotra Prokopiuka ma plac na którym stodoła existit[8] prętów decymalnych 7. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 15, prętów decymalnych 28, prętów kwadratowych 5.
7. STEPAN LESIUK w prawej połaci rynku ma plac na którym mieszka między Andrzejem Szewczukiem i Piotrem Prokopiukiem od rynku do połowy, prętów decymalnych 7, prętów kwadratowych 6. Tamże naprzeciw Iwana Bułhawiuka trzyma pół placu prętów kwadratowych 7, prętów decymalnych 7 ...Tenże w Uroczyszczu Pożary po lewej stronie gościńca chełmskiego ma ogród o miedzę Waśka Karaczewskiego prętów decymalnych 4, prętów kwadratowych 4. . Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 13, prętów decymalnych 8, prętów kwadratowych 5.
8. PIOTR PROKOPIUK w prawej połaci rynku ma plac między Stepanem Lesiukiem
i Prokopiukiem prętów decymalnych 14 ... Tenże po lewej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej ma plac na którym stodoła zawierająca prętów decymalnych 2, prętów kwadratowych 3 ... . Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 15, prętów decymalnych 14, prętów kwadratowych 5.
9. IWAN GUZYK w prawej połaci rynku ma plac na którym budynek existit zawierający prętów decymalnych 14, prętów kwadratowych 6. Tamże między Trociem Dejniczukiem i Martynem Paciukiem posiada drugi plac prętów decymalnych 15, prętów kwadratowych 7 ... Tenże za stodołami miejskimi o miedzę Kurniły Ihnatiuka posiada ogród zawierający prętów deczmalnzch 10, praw kwadratowych 7. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 16, prętów decymalnych 4,prętów kwadratowych 5.
10. MIKOŁAJ KURNILUK w prawej połaci rynku między Hryciem Romaniukiem i Kurniłą Ihnatiukiem ma plac prętów decymalnych 16 ...Tenże za stodołami miejskimi między Pawłem Dudykiem i Oleszką Kałużnym od ulicy do miedzy poprzecznej ma ogród prętów decymalnych 12, prętów kwadratowych 1. Tenże po lewej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej, naprzeciw Piotra Prokopiuka ogrodu, ma plac na którym stodoła existit zawierający pręt decymalny 1, prętów kwadratowych 3. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 16, prętów decymalnych 4, prętów kwadratowych 5.
11. DEMKO KARACZEWSKI w lewej połaci rynku o miedzę Karpa Paciuka ma plac prętów decymalnych 7, prętów kwadratowych 8 ... Tenże w Uroczyszczu Zabłonie między Pawłem Dudykiem i Oleszką Kałużnym ma ogród prętów decymalnych 26. W tymże Uroczyszczu Zabłonie, nad Stawem Włodawskim, między Iwanem Bułhawiukiem i Kurniłą Klimiukiem gruntu ornego morgi 2, prętów decymalnych 4, prętów kwadratowych 4. Tenże za stodołami między Iwanem Kusiukiem i Piotrem Dudykiem, od ulicy mimo stodół idącej posiada ogród prętów decymalnych 8, prętów kwadratowych 5. Tamże za stodołami miejskimi w drugim miejscu między Prokopem Chwilem i Pawłem Szewczukiem, od ulicy ma ogród prętów decymalnych 12. Tamże w trzecim miejscu między Mikitą Galantym i Ihnatem Karaczewskim posiada ogród zawierających prętów decymalnych 16, prętów kwadratowych 5. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 26, prętów decymalnych 28, prętów kwadratowych 5.
12. IWAN KRAWCZUK w prawej połaci rynku i Chwedką Marychem ma plac zawierający prętów decymalnych 15, prętów kwadratowych 7. W tejże połaci drugi plac między Jackiem Hryniukiem i Martynem Paciukiem prętów decymalnych 15 ... Tenże w Uroczyszczu Zabłonie przeciw ogrodu Iwana Wocha ma ogród w trójkącie zawierający prętów decymalnych 7, prętów kwadratowych 3.Tamże na Zabłoniu między Andrzejem Szewczukiem z obu stron ma drugi ogród zawierający prętów decymalnych 22. Tamże na Zabłoniu między Hawryłą Lesiukiem i Oleszką Kałużnym posiada trzeci ogród prętów decymalnych 13, prętów kwadratowych 5. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 15, prętow decymalnych 14, prętów kwadratowych 5.
13. PROKOP CHWIL w prawej połaci rynku ma plac między Mikołajem Suproniukiem
i Pawłem Szewczukiem morgów 1, prętów decymalnych 5. Tenże z przyjazdu od Włodawy, po prawej ręce, między Mikitą Galantym i Jackiem Hryniukiem drugi plac prętów decymalnych 3. W tymże Uroczyszczu na drugim miejscu między Iwanem Bułhawiukiem i Iwanem Prokopiukiem, od błoni aż do Topiszapki gruntu ornego morgów 3, prętów decymalnych 14, prętów kwadratowych 9. Tenże na Zabłoniu przeciw Lewka Struczuka ma ogród prętów decymalnych 2. Tenże za stodołami miejskimi po lewej stronie ulicy o miedzę Demka Karaczewskiego ma ogród prętów decymalnych 13, prętów kwadratowych 9. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 20, prętów decymalnych 21, prętów kwadratowych 5.
14. HAWRYŁO LESIUK ma plac o miedzę Trocia Bubeluka prętów kwadratowych 6. Tenże w prawej połaci rynku o miedzę Piotra Prokopiuka ma plac prętów decymalnych 7, prętów kwadratowych 6 ... Tenże po lewej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej między Tymoszem syndykiem i Józefem Borowskim gruntu ornego prętów decymalnych 7, prętów kwadratowych 8. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 10, prętów decymalnych 6, prętów kwadratowych 6.
15. TROĆ BUBELUK ma plac między Martynem Paciukiem i Hawryłą Lesiukiem zawierający pręt decymalny 1, prętów kwadratowych 4. Tenże po prawej stronie gościńca chełmskiego ma plac prętów decymalnych 6, prętów kwadratowych 7 ... Tenże w Uroczyszczu Zabłonie między Lewką Struczukiem i Iwanem Krysiukiem ma ogród prętów decymalnych 23. Tenże za Zabłoniu między Stachem Martyniukiem i Józefem Szewczukiem ma ogród zawierający prętów decymalnych 7, prętów kwadratowych 6. W tymże Uroczyszczu idąc ulicą mimo stodół miejskich, po prawej ręce ma trzeci ogród zawierający prętów decymalnych 12. Tenże po lewej stronie tejze ulicy o miedzę Oleszka Kałużnego prętów decymalnych 4. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 19, prętów decymalnych 3, prętów kwadratowych 5.
16. MARTYN PACIUK po lewej stronie idąc ku cerkwi ma plac między Andrzejem Kuryczukiem i Mikitą Galantym prętów decymalnych 23, prętów kwadratowych 4. Tenże ma plac siedzibny o miedzę Iwana Guzyka i Jacka Kosyka prętów decymalnych 15, prętów kwadratowych 7. Tenże w prawej połaci rynku między Iwanem Krawczukiem i Oleszką Kałużnym ma ogród prętów decymalnych 28, prętów kwadratowych 8. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 48, prętów decymalnych 20, prętów kwadratowych 5.
17. IWAN PROKOPIUK po lewej stronie gościńca chełmskiego między Pawłem Kaniu-
kiem i Waśką Karaczewskim ma plac prętów decymalnych 27. Tenże między Michałkiem Suproniukiem i Józefem Borowikiem ma plac prętów decymalnych 2. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 20, prętów decymalnych 17, prętów kwadratowych 5.
18. LEWKA STRUCZUK idąc do cerkwi po prawej ręce ma plac, między Iwanem Wochem i Tymoszem Tkaczem prętów decymalnych 5, prętów kwadratowych 4. Tenże w prawej połaci rynku między Krzysztofem Kulikowskim i Józefem Boroczukiem ma plac zawierający prętów decymalnych 15, prętów kwadratowych 3. Tenże pośród rynku między Ihnatem Karaczewskim i Mikołajem Supruniukiem ma plac siedzibny pręt decymalny 1, prętów kwadratowych 5. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 24, prętów decymalnych 20, prętów kwadratowych 5.
19. IHNAT KARACZEWSKI ma plac siedzibny między Semenem Suproniukiem i Lewką Struczukiem zawierający pręt decymalny 1, prętów kwadratowych 8. Tenże w prawej połaci rynku naprzeciw Demka Karaczewskiego prętów decymalnych 7, prętów kwadratowych 8 ... Tenże za stodołami miejskimi, po lewej stronie ulicy, między Waśką Karaczewskim zarabia gruntu pięć zagonów, prętów decymalnych 2, prętów kwadratowych 5. Tenże od brata trzecią część ogrodu czasu wymiaru przysądzonego prętów decymalnych 6, prętów kwadratowych 6. Tamże o miedzę Tymosza Tyndyka ma ogrodczyk prętów decymalnych 5, prętów kwadratowych 2. Item[9] od Karpa Romaniuka temuż czasu wymiaru przysądziłem ogród zawierający miedzę Pawła Kaniuka prętów decymalnych 10, prętów kwadratowych 2. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 24, prętów decymalnych 4, prętów kwadratowych 5.
20. OSTAP KRETIUK ma plac siedzibny o miedzę Michałka Suproniuka. Tenże w prawej połaci Rynku Kwadratowego między Iwanem Kusiakiem i Karpem Paciukiem ma plac drugi prętów decymalnych 14, prętów kwadratowych 2 ... Tenże po lewej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej obok Iwana Piotrowskiego ma gruntu ornego prętów[10] 9, pręcików[11] 6. Tamże za stodołami wedle ogrodu Jacka Hryniuka ma ogród prętów 7, pręcików 7. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 37, prętów 4, pręcików 5.
21. PAWEŁ KRAWCZUK ma plac naprzeciw placu Mikity Opekuna prętów 3 ... Tenże w Kątach po lewej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej, o miedzę Piotra Łahadiuka, przeciw Smykaczka gruntu ornego prętów 16. Tamże w drugim miejscu od ulicy o miedzę Iwana Wocha ogród pręt 1. Tamże od ulicy w trzecim miejscu między Lewką Struczukiem i Mikołajem Kornelukiem gruntu ornego prętów 12. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 26, prętów 14, pręcików 5.
22. MIKITA OPEKUN w prawej połaci rynku między Oleszką Kałuznym i poddanym księży augustianów ma plac prętów 17, pręcików 6 ... Tenże w Uroczyszczu Zasyczany, przeszedłszy rzeczkę Terebieżkę gruntu ornego zarabia mórg 1, prętów 15, pręcików 4. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 17, prętów 8, pręcików 5.
23. KURNIŁA DOROSZUK po prawej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej,
o miedzę Iwana Kosyka ma plac prętów 9, pręcików 5 ...Tenże w Uroczyszczu Pożary po prawej stronie gościńca chełmskiego posiada ogród zawierający prętów 7, pręcików 2. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 20, prętów 5, pręcików 5.
24. IWAN KOSYK po prawej stronie z przyjazdu włodawskiego ma plac między Kurniłą Doroszukiem i Bułhawiukiem prętów 10, pręcików 5 ... Tenże w Pożarach po lewej stronie gościńca chełmskiego, wedle ogrodu Kurniły Doroszuka ma ogród ... Tenże za Tarasiukami u Żydowej Łozy gruntu ornego prętów 15, pręcików 4. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 26, prętów 25, pręcików 5.
25. CHWEDKO BUŁHAWIUK w prawej połaci rynku ma plac między Iwanem Krawczukiem i Iwanem Piotrowskim prętów 15, pręcików 7. Tenże z przyjazdu włodawskiego o miedzę Iwana Kusiaka i Harasyma Chylimuka (mieszczanina orchowskiego o takim imieniu i nazwisku nie było, przez połowę z bratem plac prętów 5, pręcików 7 ... Tenże w Uroczyszczu Niskowskie Ogrody, po prawej stronie gościńca chełmskiego, ma ogród w trójkącie prętów 3, pręcików 5 ... Tenże w Kątach po lewej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej między Iwanem Kusiakiem i Iwanem Kurnilukiem gruntu ornego prętów 5, pręcików 5. W tymże Uroczyszczu między dróżką o miedzę Kurniły Harasymiuka w nieregularnej figurze gruntu ornego prętów 21. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 18, prętów 20, pręcików 5.
26. IWAN BUŁHAWIUK w prawej połaci rynku między Jackiem Kosykiem i Musiejem Romaniukiem ma plac prętów 7, pręcików 7. Tenże z przyjazdu włodawskiego przeciw Chwedka Bułhawiuka ma plac prętów 5, pręcików 7. Tamże o miedzę Kurniła Harasymiuka ma plac siedzibny prętów 5, pręcik 1 ... Tenże nad Stawem Włodawskim, w Kącie, o miedzę Demka Karaczewskiego gruntu ornego morgi 3, pręty 22, pręcików 5 ... Tamże w Kątach o miedzę Klima syna Tkacza gruntu ornego prętów 15. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 26, pręcików 5.
27. WAŚKA CZERKIESIUK o miedzę Mikity Galantego ma plac prętów 6, pręcik 1. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 20, prętów 12, pręcików 5.
28. JACKO HRYNIUK w prawej połaci rynku ma plac prętów 15, pręciki 4. Tenże od Włodawy o miedzę Prokopa Chwila ma plac siedzibny pręty 3. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 31, prętów 25, pręcików 5.
29. IWAN PIOTROWSKI w prawej połaci rynku przeciwko karczmy ma plac zawierający w sobie prętów 15, pręcików 5. Tenże ma plac na którym stodoła existit pręty 4. Tenże w prawej połaci rynku z przyjazdu włodawskiego o miedzę Karpa Kretiuka ma plac siedzibny prętów 5, pręciki 3. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 13, prętów 5, pręcików 5.
30. KARP KRETIUK w prawej połaci rynku między Iwanem Piotrowskim i Hryniukiem ma plac prętów 15, pręcików 7. Tenże między Orszczarychą wdową i Iwanem Piotrowskim ma plac siedzibny po prawej stronie ulicy z przyjazdu włodawskiego, z przyległym placem gdzie stodoła prętów 10, pręcików 4. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 23, prętów 9, pręcików 3.
31. IWAN ORSZCZARUK ma plac o miedzę Iwana Kusiaka z przyległym placem Orszczarychy wdowy prętów 9, pręcików 4. W tejże połaci ulicy między Oleszką Kałużnym i Hryciem Kretiukiem ma drugi plac pręty 4, pręcików 8 ... W tymże Uroczyszczu Zabłonie nad Stawem Włodawskim z łąką Łyczką, Kąt zwaną, za przerwą na kępie wodą oblanej posiada gruntu ornego morgę 1, prętów 22, pręcików 5. Tenże za stodołami miejskimi po lewej stronie ulicy, naprzeciw Pawła Szewczuka ma plac prętów 3, pręciki 3. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 25, pręcików 5.
32. IWAN KUSIAK w prawej połaci rynku między Iwanem Guzykiem i Ostapem Kretiukiem ma plac prętów 13, pręciki 2. Tenże między Iwanem Orszczarukiem i Pawłem Kaniukiem ma plac drugi siedzibny zawierający prętów 9. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 25, prętów 18, pręcików 5.
33. PAWEŁ KANIUK trzyma plac po nieboszczyku Kiryku między Pilipem Hryniukiem
i Martynem Paciukiem prętów 12, pręcików 8. Tenże po prawej stronie gościńca chełmskiego między Stepanem Lesiukiem i Iwanem Prokopiukiem ma plac prętów 9, pręciki 1. Tenże między Iwanem Kusiakiem i Harasymem Chilimonem ma plac siedzibny zawierający prętów 8, pręcików 7. Tenże od Buga ma czwarty plac o miedzę Oleszka Kałużnego pręty 4, pręcików 8 ... B. Seniuk odnotował ponadto, że Kaniuk posiadał również dwa ogrody: na Pożarach 4 pręty i na Zabłoniu 22 pręty. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 54, prętów 22, pręcików 5.
34. KURNIŁO HARASYMIUK ma plac między Chwedką i Iwanem Bułhawiukami prętów 15. W tejże połaci między Pawłem Kaniukiem i Klimem Tkaczem ma plac siedzibny prętów 11, pręciki 2 ... Tenże w Uroczyszczu Kąty, między dróżkami w trójkącie, gruntu ornego posiada morgę 1, prętów 16, pręciki 4. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 19, prętów 14, pręcików 5.
35. MICHAŁKO SUPRUNIUK w prawej połaci rynku między Kurniłą Ihnatiukiem ma plac i Prokopem Chwilem prętów 16, pręcików 5. W tejże połaci rynku między Waśką Karaczewskim i Hapą Dacychą ma plac drugi zawierający w sobie prętów 15, pręcików 7. Tenże in planicie rynku ma trzeci plac siedzibny pręt 1, pręcików 8. Tamże o miedzę Iwana Prokopiuka ma plac czwarty pręt 1, pręcików 5, ogrody posiadał w Pożarach – 7 prętów, 9 pręcików; na Zabłoniu – 5 prętów; w Kątach B. Sen.) od ulicy między Karpem Kretiukiem ma plac pręty 2. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 42, prętów 16, pręcików 5.
36. MIKITA GALANTY w Pożarach między Martynem Paciukiem i Iwanem Wochem ma plac prętów 11, pręcików 7. Tenże in planicie rynku o miedzę Waśka Czerkasiuka ma plac prętów 12, pręcików 5. Tenże o miedzę Iwana Worobucha ma plac siedzibny pręty 4, pręcików 9. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 31, pręty 3.
37. OLESZKO KAŁUŻNY w prawej połaci rynku, między Martynem Paciukiem i Mikitą Opekunem ma plac prętów 20. Tenże między Klimem Tkaczem i Orszczarukiem ma plac pręty 3, pręcików 6. Tenże w lewej połaci rynku między Pawłem Kaniukiem i Kurniłą Ihnatiukiem ma plac siedzibny prętów 3, pręcików 6 ... Tenże na Pagórce Borysowej ma gruntu ornego morgów 2, prętów 20. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 30, prętów 24, pręcików 5.
38. KURNIŁO IHNATIUK w prawej połaci rynku między Mikołajem Romaniukiem i Michałką Suproniukiem ma plac prętów 16, pręcików 9. Tenże w lewej połaci rynku między Oleszką Kałużnym i Hryciem Kretiukiem ma plac siedzibny prętów 5, pręciki 2 ... Na Zabłoniu przeciw ogrodu Piotra Dudyka ma połowę ogrodu prętów 10, pręcików 5. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 21, prętów 27, pręcików 5.
39. HRYĆ KRETIUK o miedzę Iwana Orszczaruka ma plac z przyjazdu włodawskiego zawierający prętów 11, pręcików 5. Tenże w lewej połaci rynku między Kurniłą Ihnatiukiem i Ihnatem Kretiukiem ma plac siedzibny prętów 3 ... WKątach na Zabłoniu przeciwko Jacka Hryniuka ma ogrodczyk maleńki prętów 2. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 27, pręt1, pręcików 5.
40. . IHNAT KRETIUK w lewej połaci rynku między Hryciem Kretiukiem i placem Ihnata Kiczuna ma plac pręty 4, pręciki 2... Tenże w Katach po lewej stronie drogi do Okuninki idącej, mimo stodół miejskich idącej, we dwóch niwkach między wypustem od błota Prochodzkiego gruntu ornego morga 1. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 15, prętów 17, pręcików 5.
41. IHNAT KICZUN mieszka na placu Pawła Suproniuka, posiada gruntu ornego w Orzechowicy idąc do Tarasiuków po lewej stronie gościńca chełmskiego morgi 2, pręty 7 ... Tenże po prawej stronie gościńca chełmskiego w Uroczyszczu Niskowo Ogrody zwane gruntu ornego prętów 5. Efficit suma gruntu ornego samego morgów 7, prętów 26.
42. PETRO ŁAHADIUK w prawej połaci rynku między Pawłem Szewczukiem i Piotrem Dudykiem ma ogród morga 1, pręt 1, pręcików 8. Tenże w lewej połaci rynku między Pawłem Supryniukiem i Chwedką Kosykiem ma plac siedziby pręty 5, pręcików 3 … Tenże na Zabłociu ma ogród w trójkącie zawierający prętów 14, pręcików 7 … Tenże po prawej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej ma plac na którym stodoła existit pręty 4, pręcików 4. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 30, prętów 5, pręcików 5.
43. SEMEN SUPRUNIUK ma plac siedzibny między Iwanem Worobuchem i Ihnatem Karaczewskim pręty 4. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 19, prętów 1, pręcików 5.
44. IWAN WOROBUCH w prawej połaci rynku między Musiejem i Hryciem Romaniukami gruntu ornego prętów 17, pręcików 7. Tenże z przyjazdu włodawskiego między Nikitą Galantym i Semenem Supryniukiem ma plac siedzibny zawierający pręty 3. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 10, prętów 27, pręcików 5.
45. Józef Borowski in planicie rynku ma plac siedzibny o miedzę Iwana Prokopiuka zawierający w sobie pręty 2. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 7, prętów 21, pręcików 5.
46. TYMOSZ TYNDYK in planicie rynku ma plac siedzibny pręty 3 … Tenże za Tarasiukami u Żydowej Łozy we dwóch miejscach gruntu ornego posiada morgi 2. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 22, prętów 15.
47. IWAN KORNELUK in planicie rynku ma plac siedzibny pręty 2, pręciki 4. Efficit suma gruntu z sianożęciami morgów 11, prętów 24, pręcików 5.
48. TROĆ DUJNICZUK w prawej połaci rynku między Pilipem Hryniukiem i Iwanem Guzykiem ma plac prętów 15. pręciki 3. Tenże in planicie rynku o miedzę Musieja Romaniuka ma plac siedzibny zawierający w sobie pręt 1, pręcików 5. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 23, pręcików 5.
49. MUSIEJ ROMANIUK w prawej połaci rynku między Iwanem Bułhawiukiem i Iwa-
nem Worobuchem ma plac prętów 24. Tenże in planicie rynku między Hryciem Romaniukiem i Trociem Dujniczukiem ma plac siedzib nu pręt 1, pręcików 5. Efficit suma gruntu z łąkami morgów 17, prętów 23, pręcików 5.
50. HRYĆ ROMANIUK (tutaj Romanik B. Sen.) w prawej połaci rynku między Iwanem Worobuchem i Mikołajem Romaniukiem ma plac prętów 21, pręcików 1. Tenże in planicie rynku ma dwa place, jeden ogrodowy wedle placu Iwana Worobucha, drugi siedzibny, zawierający pręty 3, pręcik 1. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 21, prętów 25, pręcików 5.
51. IWAN WOCH w Pożarach między Nikitą Galantym i Lewką Struczukiem ma ogród zawierający prętów 11, pręcików 7. Tenże in planicie rynku między Hryciem Romaniukiem, z obu stron, ma plac siedzibny zawierający pręt 1, pręcików 3 … Tenże z przyjazdu włodawskiego o miedzę Waśka Czerkasiuka ma ogród zawierający w sobie prętów 15, pręcików 7. Tenże w Zabłociu między Jackiem Hryniukiem i Karpem Romaniukiem gruntu ornego mórg 1, prętów 2, pręciki 2 … Tamże na Zabłociu po prawej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej ma plac na którym stodoła pręty 4, pręcików 4. Tamże od uliczki ma ogród w Zabłociu, w trzecim miejscu prętów 7, pręcików 9. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 26, prętów 14, pręcików 5.
52. JACKO KOSYK w prawej połaci rynku między Martynem Paciukiem i Iwanem Bułhawiukiem ma plac prętów 15, pręcików 7.Tenże ma drugi plac w lewej połaci ulicy między Piotrem Łahadiukiem i Łukaszem Korolczukiem prętów 7 … W tymże Uroczyszczu po prawej stronie ulicy, między Piotrem Łahadiukiem i Iwanem Bułhawiukiem ma plac pręty 3, pręciki 3. Tenże w Zabłociu między Pawłem Szewczukiem i Piotrem Łahadiukiem ma ogród zawierający w sobie prętów 5, pręcików 2 … Tamże, przeciwko tegoż błota Smykałka … W tymże Uroczyszczu po lewej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej, między Piotrem Łahadiukiem i Kusiakiem gruntu ornego prętów 5, pręcików 4. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 27, prętów 4, pręcików 5.
53. ŁUKASZ KOROLCZUK w lewej połaci rynku między Chwedką Kosykiem i Karpem Paciukiem ma plac prętów 6, pręciki 4. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 27, prętów 11, pręcików 5.
54. KARP PACIUK w prawej połaci rynku między Ostapem Kretiukiem i Demką Karaczewskim ma plac prętów 15, pręcików 7. Tenże w lewej połaci rynku między Łukaszem Karolczukiem i Hapą Dacychą ma plac siedzibny pręty 2, pręcików 8 … na Perekalu, o miedzę Oleszka Kałużnego ma ogród prętów 12, pręcików 6 … w Zabłociu przeciw stodoły, o miedzę Hrycia Romaniuka ma plac prętów 10 … Tenże przeciwko stodół miejskich ma plac zawierający prętów 10, pręciki 2. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 23, prętów 22, pręcików 5.
55. WAŚKO KARACZEWSKI w prawej połaci rynku między Iwanem Prokopiukiem
i Iwanem Krawczukiem gruntu ornego prętów 24. W tejże połaci rynku między Piotrem Dudykiem i Michałką Suproniukiem ma plac drugi zawierający prętów 15, pręcików 7. Tenże in planicie rynku o miedzę Andrzeja Szewczuka ma plac siedziby zawierający pręty decymalne 2, pręciki kwadratowe 2 … Tenże w Pożarach między Michałkiem Suproniukiem i Stefanem Lesiukiem ma ogród kupny zawierający w sobie prętów decymalnych 8 … Tenże w Uroczyszczu Kąty nazwanym, po lewej stronie ulicy mimo stodół miejskich idącej, o miedzę Hapy Dacychy gruntu dobrego posiada prętów 15, pręcików 8. Tenże za Brodkami o miedzę Demka Karaczewskiego zarabia gruntu ornego prętów 9, pręcików 9. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 19, prętów 2, pręcików 5.
56. KRZYSZTOF KULIKOWSKI, leśniczy w prawej połaci rynku, o miedzę Iwana Krysiaka ma ogród kupny zawierający w sobie inqualitate prętów decymalnych 15, prętów kwadratowych 8. W tejże połaci rynku, między Maryną Pokitką wdową i Lewką Struczukiem posiada plac drugi prętów decymalnych 15, prętów kwadratowych 1. Tenże w lewej połaci od Buga w siedzibie ma plac trzeci prętów decymalnych 3, prętów kwadratowych 5 … Tenże w Uroczyszczu Zabłonie, o miedzę Waśki Czerkiesiuka ma ogród … W tymże uroczyszczu ma ogród kupny. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 14, prętów 3.
57. . PILIP HRYNIUK ma plac kupny wedle funduszu cerkwi orchowskiej zawierający
w sobie prętów 24, pręcików 8. Tenże w prawej połaci rynku między Karpiem (sic) Kretiukiem i Trociem Dujniczukiem ma plac drugi prętów 15, pręcików 7. Tenże w lewej połaci rynku między Krzysztofem Kulikowskim i Tymoszem Krysiakiem ma plac trzeci pręt 1, pręcików 9 … Tenże w Pożarach o miedzę Kurniły Doroszuka ma plac kupny prętów 6. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 19, prętów 19, pręcików 5.
58. KURNIŁO KLIMIUK, syn tkacza w siedzibie ma plac zawierający 8 prętów. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 6, prętów 6, pręcików 5.
59. LEWKO ORSZCZARUK w prawej połaci rynku ma plac siedzibny o miedzę Karpia Kretiuka zawierający prętów 4, pręcików 8. Tenże między Oleszką Kałużnym i Hryciem Kretiukiem ma plac drugi prętów 4, pręcików 8 … W tymże Uroczyszczu ma ogród kupny. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 21, prętów 20, pręcików 5.
60. MARYNA SZEWCZANKA wdowa ma plac siedzibny w prawej połaci rynku między Hapą Dacychą i Krzysztofem Kulikowskim zawierający w sobie prętów decymalnych 15. Efficit suma gruntu ornego morgów 3.[12]
TARASIUKI:
61. MAKSYM KAPLUK w siedzibie ma ogród przeciw Maksyma Tarasiuka prętów 6. Tenże naprzeciw młyna Tarasiukowskiego ma ogród drugi prętów 6, pręcików 5. Tenże za młynem i rzeczką Okuninką, ponad stawem tarasiukowskim gruntu ornego morgów 6, prętów 11 Tenże w Uroczyszczu Jadźwiński Kut … gruntu ornego … morgi 2 …Tenże u Żydowskiej Łozy za grobla tarasiukową gruntu morga 1. Efficit suma gruntu z łąkami morgów 15, prętów 19, pręcików 5.
62. PILIP KAPLUK w siedzibie ma ogród zawierający pręty 3, pręcików 5.Tenże nad stawem tarasiukowskim Kupczyn Lesok nazwany z przyległym drugim kawałkiem gruntu ornego morga 1, prętów 17, pręcików 5. Tenże w Uroczyszczu Horyło nazwanym gruntu ornego zarabia morgi 2, prętów 12 …Tenże nad rzeczką Terebieżką łąki kosi morgów 1 …Tenże w Łęgu niedaleko Buga w Dubniach … prętów 1. Efficit suma gruntu z łąkami morgów 23, prętów 10.
63. MAKSYM TARASIUK w siedzibie we dwóch ogrodach osobnych posiada in quantitate[13] prętów decymalnych 10 …Tenże po obu stronach rzeczki Terebieżki czyli Okuninki … łaki posiada morgów 2, pręcików 5 …Tenże za Bugiem łąki … posiada in quentitate morgów 2. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 25, prętów 11, pręcików 5.
64. DANIŁO SZEPELUK w Uroczyszczu Hłuszyńskie nazwanym zarabia gruntu ornego prętów 14, pręcików 5 …Tenże w siedzibie i w osobnych ogrodach gruntu ornego posiada morgę 1, prętów 24 …Tenże przeszedłszy groblą tarasiukowską, po prawej stronie gościńca chełmskiego, ponad rzeczką Okuninką prosto wsi Tarasiuki gruntu ornego używa morgi 3. Efficit suma gruntu ornego z łąkami morgów 23, prętów 17, pręcików 5.[14]
W roku 1775 książę wydał dwa ważnie dla Orchówka dokumenty. Pierwszym był przywilej dla mieszkańców, podpisany 22 czerwcał w Szereszewie, drugi noszący nazwę Dyspozycja względem straży ognia podpisana została 30 lipca w Susznie. W przywileju dla obywateli Orchówka książę pisał: Adam na Klewaniu[15] i Żukowie książę Czartoryski, generał Ziem Podolskich, generał leutenant i komendant pieszej dywizji chełmskiego regimentu gwardii pieszej wojsk WX Litt … Wszem i wobec i każdemu z osobna o tym wiedzieć należy, tak teraźniejszego wieku ludziom, jako i przyszłej potomności czynię wiadomo. Iż wspólnie z Małżonką moją J. O. Izabellą z hrabiów Flemingów Czartoryską …Prawem naturalnej sukcessyi objąwszy do dziedziczenia klucz włodawski w województwie brzeskim litewskim sytuowany, a z nim attynencybą miasteczko Orchówek …gdy mam tegoż miasteczka obywatele z upadku i rozwalin dawnej wolności swojej przemocą czasem i chciwością obarczonej, pokorne podawali suplikowania i prawa pierwszych nadań, nawet wolą i wiadomością monarchów polskich, signanter Najjaśniejszego Zygmunta Pierwszego … iż to ubogie miasteczko … obrŏcone w poddaństwo … pociągnione do pańszczyzny … strŏża, gwałtów i podwód … i innych rŏwno z wsiami powinności … Tą sprawiedliwością pobudzony i za wspólną z samemiż mieszkańcami umową wskrzeszając dawne ich prawa, czynię postanowienie.
Najprzód wyznaję ich być wolnymi, jako są z przodków swoich. … Nie będzie im bronione łowienie ryb na rzece Bugu wszelkim naczyniem, wyłączywszy stawy i jeziora. Udziela się im wolny wrąb do puszczy. … Pozwala się im stanowić z pomiędzy siebie sędziów, którzy by ich sprawy potocznie miarkowali. … Podejmują się ciż mieszczanie orchowscy płacić do skarbu mego i następnych dziedziców złotych polskich tysiąc trzysta dziewięćdziesiąt, groszy osiem. … będzie ich także obowiązkiem na polach do siebie należących wszystkie drogi, groble, mosty, w jak najlepszym utrzymywać stanie. Nadto wymówić się nie będą mogli od utrzymana dzielnicy swojej na grobli wielkiej stawu włodawskiego, a gdyby czasem powódź tęż groblę psuć miała, za każdym daniem znać ze wszystkich domów generalnie na ratunek iść powinni, a ktoby sam został w domu i będąc w zdrowiu zupełnym, czyli mając syny lub służebne parobki dla takowego ratunku nie wyszedł, ani wysłał, takowy siedzeniem w turmie przez godzin dwadzieścia cztery będzie karany, a żadne wymówki służyć mu nie mogą.[16]
Drugi, równie ważny dokument wydał książę w Susznie 30 lipca 1775 roku. Była to Dyspozycja względem Straży Ognia. Inaczej mówiąc był to dokument powołujący do życia straż pożarną, w Orchówku, Różance, Włodawie i prawdopodobnie w miejscu wydania Dyspozycji czyli w Suszenie.
Do chwili obecnej zachował się w Archiwum i Zbiorach Rękopiśmiennych Biblioteki Czartoryskich w Krakowie tylko jeden z tych dokumentów, mianowicie Dyspozycya do Miasta Włodawy względem Straży Ognia. W dokumencie tym książę pisał między innymi: … Domy mieszczan ponieważ są małe, y tylko kominy maią nad Piecami niskie proste do wycierania bez kominiarzow łatwe, powinien Gospodarz każdy mieć Wiechę długą aż do wierzchu dosięgaiącą, a Sotnicy[17] / o których się pisze niżey / powinni dozierać, aby każdy Gospodarz osobliwie w Zimie co Sobota jak nayporządniey wymiatał sadzę. …Każdy Gospodarz bądź wielkiego, bądź małego Domostwa, powinien mieć drabinę mocną, porządną, do wierzchu Dachu dotykaiącą, w Domu wiadro, przy drabinie czy blisko oney pod Ścianą Domostwa, kadź sporą wodą napełnioną, które aby niebyły, nigdy niepełne. Sotnicy rewidować y dopilnować mają. … Mieszczanie wszyscy razem sprawić powinni bosakow[18] dwanaście pomiernych, na mocnym drzewie osadzonych z Uchami długiemi, …Ci Gospodarze, w których sąsiedztwie ogień wyniknie, osobliwie na którą stronę Wiatr nieść będzie, niekoniecznie są obligowani stawić się na mieysca pożaru, poniewasz bliżsi są własny z Domow ratować Maiątek.[19]
 |
| 24. Dyspozycja względem Straży Ognia (fragment) |
W czasach gdy Hrabstwo Włodawskie należało do księcia Czartoryskiego były w Orchówku dwie świątynie: kościół katolicki i cerkiew unicka. Pisaliśmy już wyżej, że w 1610 roku kościół przekazano ojcom augustianom, a dalsze losy świątyni były równie tragiczne jak losy miasta. Zniszczony pożarem w czasie działań wojennych w latach 1656-1657 i następnie w 1694, odbudowany po 1723 roku po raz kolejny spalony w 1794. Budowa obecnego kościoła, według projektu architekta Pawła Fontany[20] i mistrza murarskiego Grzegorza Cybulskiego, miała miejsce w latach 1770-1777, konsekrowany 23 lipca 1780 roku przez biskupa Melchiora Jana Kochnowskiego. Mimo wielokrotnych pożarów i zniszczeń, miłośnik architektury i sztuki znajdzie tu dzisiaj późnobarokową świątynię z dwuwiekową fasadą[21] i zwróconym na północ prezbiterium.[22].
Ołtarz główny z 1742 roku z elementami rokokowymi,[23] w zwieńczeniu rzeźby Chrystusa Niebowstępującego, dwóch świętych Janów: Chrzciciela i Ewangelisty po bokach, oraz w części środkowej putta.[24] W części centralnej cudowny obraz Matki Boskiej Orchowskiej zwany Pocieszenia, na zasuwie obraz św. Jana Jałmużnika. W dwóch pierwszych ołtarzach bocznych widzimy: w lewym, w polu głównym barokowy[25] obraz Trójcy Świętej z przełomu XVII i XVIII w. oraz w zwieńczeniu Chrystusa Ecce Homo[26] z XVIII w. z korona cierniową, sznurem i trzciną nałożonymi z blachy srebrnej. W prawym ołtarzu, w polu głównym obraz św. Antoniego z XVII w. w sukience z blachy srebrnej. W pozostałych dwóch ołtarzach widzimy: w lewym Chrystusa Błogosławiącego chleb i wino, w prawym Matkę Boską z Dzieciątkiem.
 |
| 25. Kościół w Orchówku. (rys. z 1853 r.) |
Godnymi uwagi są również dwa feretrony:[27] pierwszy rokokowy z połowy XVIII w., owalny, zwieńczony koroną i figurkami dwóch puttów, z obrazem dwustronnym św. Tekli i Trójcy Świętej, drugi ludowy, z obrazem dwustronnym św. Michała Archanioła oraz św. Józefa z Dzieciątkiem. Ponadto w kruchcie[28] krzyż procesyjny z XIX w. i obraz św. Michała biskupa Cudotwórcy oraz wiele innych cennych zabytków sakralnych.
Drugą świątynią w Orchówku, dziś już nie istniejącą, była cerkiew wzmiankowana od 1510 roku jako prawosławna, potem unicka, kolejna wzniesiona w 1718 roku kosztem Ludwika Konstantego Pocieja, którą tak opisano 6 lutego 1789 roku: cerkiew pod tytułem Protekcji Matki Boskiej w dobrach Jaśnie Wielmożnego Księcia Adama Czartoryskiego generała ziem podolskich etc. etc., w ścianach i dachach nowa, na środku której kopuła dobra, po rogach białą blachą okryta. Przy tej cerkwi dwie facjaty[29] z kopułkami dwiema dobrymi. W koło ściany tarcicami obite. We środku jasna, mająca okien dobrych w ołów oprawionych sześć dużych, małe za ołtarzem wielkim, Ołtarz wielki … mający w sobie obraz Świętej Trójcy. Cyborium[30] nowe, cały bez pomalowania, na którym stoi krzyż cynowy z pasją.[31] … mensa[32] murowana bez pomalowania, gradusów[33] trzy. Przed tym ołtarzem carskie, wcale misternie snycerską robotą zdziałane wrota[34], na dwóch żelaznych zawiasach, na których statua schylona Jeskego[35] wypuszczająca w boku miłą i kształtnie wyrobioną latorośl, po której gałązkach dwunastu w koronach liczy się królów. Około tych ołtarzów, dwa snycerską i piękną sztuką zdziałanych. Prawy ołtarz ma w sobie obraz Najświętszej Marii Panny Opieki czyli Pokrow pięknie umalowany, na którym obrazie jest piękna sukienka srebrna i korony malarskim srebrem zrobione. … Ołtarz lewy nie ma w sobie obrazu, krzyż drewniany z pasją, mensa murowana, gradus jeden, tak jak i inne stolarskiej roboty, wszystko bez pomalowania. … Chwalebna gorliwość miejscowych parochian w wystawieniu nowej cerkwi okazana jej ołtarzami snycerską robotą wyrobionymi ozdobienie, czyni nam nadzieję, że i o dalszych jej potrzebach pamiętać będą. Jako to, aby ołtarze pomalować i pozłocić postarać się, i cmentarz po części reperacji potrzebujący poprawić nie zaniedbali.[36]
 |
| 26. Drewniana cerkiew unicka typowa dla okolic Włodawy. |
 |
| 27. Cmentarz wiejski typowy dla okolic Włodawy. |
Do parafii unickiej w Orchówku należały: Luta, Okuninka, Orchów Zabużny i Tarasiuki.
Zgodnie z decyzją Komisji Edukacji Narodowej (KEN), pierwszej na ziemiach polskich i w Europie centralnej świeckiej władzy oświatowej, w Chełmie otwarto szkołę podwydziałową, której podlegała szkoła parafialna w Orchówku.
U schyłku XVIII w. książę Adam Kazimierz nadal aktywnie uczestniczył w życiu politycznym kraju. Od 6 października 1788 roku do 29 maja 1792 roku, aktywnie uczestniczył w obradach Sejmu Czteroletniego, był zwolennikiem Konstytucji 3 Maja uchwalonej w roku 1791 i jednocześnie w latach 1791 i 1792 posłował w sprawach państwowych do Wiednia i Drezna. Właśnie 27 kwietnia 1792 roku, w czasie gdy książę przebywał w Petersburgu, pod patronatem cesarzowej Katarzyny II polscy magnaci: Stanisław Sz. Potocki jako marszałek,[37] Seweryn Rzewuski,[38] Szymon Kossakowski [39] i Franciszek K. Branicki,[40] uknuli spisek, o którym powiadomili polską opinię publiczną 14 maja 1792 roku w Targowicy. Konfederacja targowicka pod ochroną wojsk rosyjskich obaliła wszystkie organy powołane przez Sejm Czteroletni.
Reakcją na próby wyłamania się Polski spod obcej przemocy, zwiększenia armii i przeprowadzenia reform wewnętrznych był w roku 1793 drugi rozbiór. Wówczas Prusy zajęły Gdańsk i Toruń, województwo poznańskie, gnieźnieńskie, kaliskie, sieradzkie, łęczyckie, brzeskie kujawskie, płockie, ziemię dobrzyńską, część województwa rawskiego i inowrocławskiego, razem około 58 tys. km2. Rosja zajęła ziemie ukraińskie, Podole, wschodnią część Wołynia i ziemie białoruskie na wschód od linii Druja–Pińsk–Zbrucz, czyli województwo kijowskie, bracławskie, część podolskiego, wschodnią część wołyńskiego i brzeskie litewskie, mińskie i część wileńskiego, razem około 250 tys. km 2.
Wspominaliśmy już wyżej, że w latach 1791 i 1792 książę Czartoryski posłował w sprawach państwowych do Wiednia i Drezna. Po powrocie księcia do kraju, poseł rosyjski Jakow Bułhakow[41] zażądał od niego przystąpienia do konfederacji targowickiej, książę odmówił, opuścił Polskę i udał się do Austrii.
Po wyjeździe księcia, 24 marca 1794 r., rozpoczęło się w Krakowie powstanie narodowe zwane Powstaniem Kościuszkowskim przeciw Rosji, a następnie przeciw Prusom, zakończone 16 listopada 1794 r. tylko fragmentarycznie dotyczyło Orchówka, Różanki i Włodawy, ale odnotujmy najważniejsze momenty dotyczące naszych terenów.
6 kwietnia. W Chełmie w kościele bazylianów odbył się zjazd szlachty i mieszczan województwa ruskiego pod przewodnictwem biskupa unickiego Porfiriana Skarbka-Ważyńskiego (†1804). Podpisano tu akt przystąpienia do powstania kościuszkowskiego. Dowódcą wojsk liczących 3–4 tys. żołnierzy został pułkownik Jan Grochowski[42] mianowany 16 kwietnia, przez Tadeusza Kościuszkę, generałem majorem. Biskup Porfirian Skarbek-Ważyński stał wówczas na czele komisji cywilno-wojskowej chełmskiej i uratował dla władz powstańczych ofiary obywateli w wysokości 50 000 złp;
14 kwietnia. Jan Grochowski siłami swojej dywizji rozbił oddział rosyjski działający w rejonie Orchówek-Włodawa-Różanka;
6 czerwca. W bitwie pod Szczekocinami[43] zginął generał Jan Grochowski.
21 sierpnia. Pierwsze starcia z wojskiem austriackim w rejonie Ostrów – Włodawa.
28 sierpnia. Oddział żołnierzy austriackich przystąpił do usuwania posterunku polskiego z Włodawy. Nadejście z odsieczą grupy 113 jeźdźców majora milicji drohiczyńskiej Jana Kuczyńskiego doprowadziło do całkowitego rozbicia najeźdźców.
10 września. We Włodawie stacjonował oddział pułkownika Walentego Kwaśniewskiego broniący miasta przed wojskiem austriackim. Austriacy wycofali się na południe Lubelszczyzny.
11-14września.W rejonie Włodawy grupowały się oddziały generała Stanisława Mokronowskiego[44].
19 września. Klęska wojsk polskich pod Terespolem.[45] W następstwie tych porażek Włodawa oraz większość miast i wsi Podlasia znalazła się w rękach rosyjskich.
21 września. W rejonie Włodawy walczyły oddziały pułkownika Walentego Kwaśniewskiego.
10 października. Klęska wojsk polskich w bitwie pod Maciejowicami.[46]
11 listopada. Po klęsce pod Maciejowicami, postój konwojowanego w głąb Rosji generała Tadeusza Kościuszki przypadł na Sosnowicę i Włodawę. W Sosnowicy Kościuszko przebywał w rezydencji Sosnowskich, we Włodawie zaś w tutejszym klasztorze paulinów.
W czasach gdy na ziemiach polskich trwała walka o niepodległy byt państwowy, życie zwykłych obywateli toczyło się zwykłym torem. B. Seniuk pisze, że w tym czasie do najbogatszych mieszczan w Orchówku należeli: Mikita Galanty, burmistrz, miał 2 woły, 3 sztuki bydła, 5 świń; rodzina Paciuków posiadała 1 plac cały i ósmą część drugiego placu budowlanego, ponad 11/2 ogrodu, 3 morgi 10 prętów sianożęci, 3 sztuki bydła, 2 świnie; Iwan Woszuk, zakaźnik posiadał 3 morgi gruntów ornych, ponad 1,5 morgi łąk, 2 owce, świnię; Lewko Struczuk, wdowiec, posiadał ponad 5 morgów użytków rolnych, 3 krowy, 4 świnie, 4 owce; Krzysztof Kulikowski, leśniczy, posiadał 2 woły i 2 świnie; Ostap Kraciuk – 7 morgów gruntów rolnych, 1 wołu, 5 sztuk bydła (!), owcę i 3 świnie; Iwan Kusiak – 5 morgów gruntów rolnych, 4 krowy, 2 świnie; Kornylicha wdowa z synem Musiejem – 2 woły, 3 sztuki bydła, 2 świnie, 1 owcę; Kornyło Ichnatiuk – 4 sztuki bydła, 4 świnie, 2 owce; Petro Łachodziuk – 2 woły, 3 krowy, 3 świnie; Iwan Piotrowski – 4 sztuki bydła, 2 świnie; Karp Kraciuk – 2 woły, 2 krowy, 2 świnie; Troć Duneczek – 1 wół, 4 sztuki bydła, 2 owce, 1 świnię; Orszczarycha wdowa z synem Lewkiem – 2 woły, 4 sztuki bydła, 1 świnię. Po kilka sztuk bydła posiadali Iwan Buławicz, Iwan Kosyk, Paweł Krawczuk (2 woły, 2 krowy, 3 świnie), Łukasz Korolczuk, Tymosz Tyndyk (wół, 4 krowy, 2 owce, 1 świnia), Demko Karczewski – 2 woły, 5 sztuk bydła, 3 świnie, 1 owca. Jak widać maksymalna obsada bydła nie przekraczała 5 sztuk (Demko Karaczewski, Ostap Kraciuk), maksymalna obsada wołów – 2 woły, maksymalna obsada świń – 5 sztuk (np. burmistrz Galanty, Lewko Struczuk, Kornyła Ichnatiuk, owiec – 4 sztuki[47]
Bronisław Seniuk odnotował, że w roku 1793: Cmentarz przez Moskalów w wielu miejscach opalony. Dzwonnica osobno wybudowana, dobra, nowa, na tej dzwony trzy (...) Szpitala zaś, szkółki, bakałarza ni funduszu na żadne z tych, jak nigdzie, tak i przy cerkwi orchowskiej nie masz.[48]
Rok później, 16 listopada 1794 roku zakończyło się klęską Powstanie Kościuszkowskie. 25 listopada 1795 roku, w Grodnie abdykował ostatni król polski Stanisław August Poniatowski (1732–98). Nasi sąsiedzi na 123 lata zlikwidowali państwo polskie. Austria zajęła Kraków i ziemie między Pilicą, Wisłą i Bugiem, z wyjątkiem terenu na wschód od Warszawy, między Karczewem a Serockiem, razem około 47 tys. km2; Prusy zajęły tereny po Pilicę, Bug i Niemen, razem około 55 tys. km2; Rosja zagrabiła tereny litewskie, białoruskie, ukraińskie i resztę Wołynia, na wschód od linii Niemirów–Grodno i Bugu, razem około 120 tys. km2. Rozbiory Polski były jaskrawym przejawem ekspansjonistycznej polityki mocarstw na kontynencie europejskim w XVIII w.
B. Seniuk pisze: Źródła archiwalne o charakterze aktowym pozwalają ustalić, że zarówno wieś Orchów jak i miasteczko Orchówek w wiekach XVI-XVIII leżały w granicach powiatu chełmskiego, w województwie ruskim:1506-1793 r.[49]
21 marca 1796 roku patentem cesarza Franciszka II[50] Austria objęła w posiadanie Galicję Zachodnią. Z dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego przypadła Austrii część województwa brzeskiego po lewej stronie Bugu z Białą, Kodniem, Włodawą, Orchówkiem i okolicą.
13 czerwca. Ogłoszono patent cesarza Franciszka II, w którym zapowiedziano obowiązek składania hołdu i przysięgi wierności przez wszystkich obywateli ziem nowo wcielonych do zaboru austriackiego.
Lipiec. Władze austriackie ogłosiły podział nowo wcielonych ziem na cyrkuły[51]. Cząstkę byłego województwa brzesko-litewskiego z Włodawą przyłączono do cyrkułu bialskiego.
17 sierpnia. W Krakowie odbyły się główne uroczystości związane ze składaniem hołdu i przysięgi wierności cesarzowi. W zastępstwie właściciela Włodawy księcia Czartoryskiego, przysięgę złożyła żona Izabela z Flemingów Czartoryska. We Włodawie przedstawiciele miasta i okolic, w tym Orchówka i Różanki, gromad wiejskich i Żydzi złożyli przysięgę na ręce starosty cyrkułu bialskiego.
W roku 1798 księżniczka Zofia, córka Izabeli z Flemingów i Adama Kazimierza Czartoryskiego została właścicielką Hrabstwa Włodawskiego, po wyjściu za mąż za ordynata Stanisława hrabiego Zamoyskiego. Hrabstwo tym samym przeszło w ręce rodu Zamoyskich.
 |
| 28. Stanisław Zamojski. |
Prawdopodobnie dlatego przeprowadzono inwentarz działowy klucza włodawskiego. Z inwentarza wynika, że w kluczu mieszkało w: Kaplonosach – 98 rodzin chłopskich, Korolówce – 88 rodzin chłopskich, Orchówku – 66 gospodarzy, Różance – 79 rodzin chłopskich, Susznie – 111 rodzin, Wyrykach – 188 rodzin.
Wiadomo, że w skład Hrabstwa Orchowsko-Różaniecko-Włodawskiego wchodziły miejscowości: Miasto Włodawa, Dubek, Huta za Dubkiem, Kaplonosy, Komarówka, Konstantynów, Korolówka, Krasówka, Lubień ze Skrewieniem, Luta, Młynarze na Iwankowszczyźnie, Okuninka, Olendry (za Bugiem), Orchówek, Orchów Zabużny, Przyborów, Różanka, Selachy, Stara Wieś, Stawki, Suchawa, Suszno, Szuminka, Żukowo (Żuków), Żdżarka.
Również z tego właśnie okresu pochodzi kolejny spis mieszkańców, który odnotował B. Seniuk. W porządku alfabetycznym spis ten przedstawia się następująco:
ORCHÓWEK: Charonżyna Melanija, Chotyniec Agafija, Chotniec Jakim, Chriń Dominik, Chriń Iwan, Chriń Michaił, Chryn Jakub, Daniczuk Iwan, Dorosz Andrzej, Chwil Filip, Dorosz Hanna, Dudyk Jan, Dudyk Jozafat, Filipczuk Grigorij, Garczaruczka Piełagija, Garczaruk Jakow, Garczaruk Łuka, Gopka Grigorij, Gorjaczuczka (Korjaczuczka) Dominika, Ignatiuk Fedor, Ignatiuk Stefan, Ignatiuk Wasilij, Kaliszuk Andrej, Kaliszuk Awdochija, Kaliszuk Iwan, Kaliszuk Karp, Kalużnaja Melanija, Kalużnyj Grigorij, Kalużnyj Iwan, Kalużnyj Matej, Kalużnyj Semen, Kapluczka Jelisawieta, Kardysz Paweł, Karolczuk Efrozinija, Karolczuk Ignatij, Kolikowskaja Warwara, Koraczewskij Jakub, Karolczuk Jakub, Koliszuk Anna, Koliszuk Oksentij, Koniuka Michaił, Korjaczewskaja Agafija, Koraczewskaja Anna, Korjaczewskaja Marianna, Korjaczewskij Grigorij, Korjaczewskij Ignatij, Kornieluczka Warwasa, Korniluk Marina, Karniluk Wasilij, Kosyk Fiedor, Kosyk Grigorij, Kosyk Jozafat, Kosyk Nikołaj, Kosyk Roman, Kosyk Stefan, Kozaczuczka Agafija, Kratiuczka Agafija, Kratiuk Anastasija, Kratiuk Anna, Kratiuk Iwan, Kratiuk Jakub, Kratiuk Katerina, Kratiuk Paweł, Kratiuk Teodor, Kratiuk Wasilij, Kratiukowa Pałagija, Krilida Katerina, Krotiuk Michaił, Kusiak Wasilij, Lahoda Ilja, Lepieniuk Alena, Lepieniuk Marianna, Lesiuk Alona, Lesiuk Ignatij, Lesiuk Iwan. Lesiuk Sofija, Lesiuk Timofiej, Łagoda Aleksij, Łogoda Iwan, Mamczuruk Grigorij, Marczaruczka Katerina, Mamczurkowa Dominika, Mamczuruk Tatjana, Manczuruk Nikita, Melańczuk Iwan, Melańczuk Stefan, Miesienczkowskij Michał, Moczulska Awdochija, Nowadskij Pietr, Paciuk Andrej, Paciuk Paweł,Paczuk Jefrozinija (Parczuk ? Paciuk ?), Pastuszka Anna, Pietrowska Anastazja, Pietrowskaja Anna, Pietrowskij Aleksiej, Pietrowskij Demian, Pietrowskij Josefat, Pietrowskij Wasilij, Pilipczuk Fiedor, Primoczka Alena, Prokopiuczka Marcela, Prokopiuczka Maryna, Prokopiuk Agata, Prokopiuk Fedor, Prokopiuk Iwan, Prokopiuk Jozafat, Prokopiuk Łuka, Prokopiuk Marina, Prokopiuk Nikołaj, Prokopiuk Paweł, Prokopiuk Pietr, Prokopiuk Tomasz, Prokopiukowa Anastazja, Rusinskaja Marijanna, Rusinskij Jan, Sawczuk Jozafat, Skrynskij Roman, Supruniuczka Tekla, Supruniuk Jozafat, Supruniuk Maryna, Supruniuk Roman, Szewczuk Aksentij, Szewczuk Antonij, Woszczuk Stefan.[52]
TARASIUKI: Kapliczka Marina, Kapluczka Anna, Kapluk Daniła, Jarosz Fiedor, Jarosz Filip, Kapluk Iwan, Kosyk Kondrat, Kosyk Paweł, Kosyk Pietr Kowalczuk Kondrat, Kowalczuk Maksim, Kratiuk Andriej, Markowskij Fiedor, Sawczak Fiedor, Sziszka Ignatij.[53]
W październiku 1799 roku Włodawę i Orchówek wizytował ordynariusz chełmski Wojciech Skarszewski.[54] Z zapisków kronikarskich wiadomo, że kościół w Orchówku nie miał wówczas wykończonych ołtarzy ani wież, dach pokryty był tymczasowym gontem, zaś kościół nie był otynkowany. W styczniu 1800 roku do rzymskokatolickiej parafii włodawskiej należały: Adampol, Dubek, Holendry, Kaplonosy, Komorówka, Konstantynów, Krasówka, Lubień, Orchówek, Połód, Przyborów, Różanka, Selachy, Stawki, Suchawa, Suszno, Szuminka i Wyryki.
20 marca 1801 roku władze austriackie opublikowały rozporządzenie, którego mocą w książkach do nabożeństwa, w litaniach i pieśniach zabroniono nazywać Matkę Boską Królową Korony Polskiej i nakazywano drukować Królowo Galicyjska. Zakazano pielgrzymek do Częstochowy i sprowadzania z zagranicy obrazów i obrazków religijnych, a cenzor wycinał z książek, książeczek i obrazków przywożonych z Częstochowy karty, na których było wezwanie: Królowo Korony Polskiej, przyczyń się za nami.
29 czerwca 1803 roku w Wiedniu rozpoczęto prace nad nowym podziałem Galicji Zachodniej. Postanowiono połączyć dotychczasowe cyrkuły w większe jednostki administracyjne. Wysunięto też projekt utworzenia 6 nowych cyrkułów, w tym cyrkułu włodawskiego. Prace zatwierdził cesarz w listopadzie tegoż roku. Z połączenia cyrkułów: bialskiego i chełmskiego powstał cyrkuł włodawski z siedzibą władz w Białej.
9 marca 1804 roku orchowscy i podlascy unici okryli się żałobą. Zmarł ksiądz Porfirian Skarbek-Ważyński herbu Abdank, unicki biskup chełmski od 1790 roku, gorący patriota, zwolennik Konstytucji 3 Maja. W czasie insurekcji kościuszkowskiej stał na czele komisji cywilno-wojskowej chełmskiej i uratował dla władz powstańczych ofiary obywateli w wysokości 50 000 złp.
Po śmierci biskupa Ważyńskiego urząd objął – bez zatwierdzenia przez władze – Ferdynand Ciechanowski herbu Dąbrowa. Nominację na to stanowisko i sakrę biskupią otrzymał dopiero w marcu 1810 roku.
1 maja 1804 roku władze austriackie wprowadziły dwustopniowy podział administracyjny. Cyrkuły podzielono na okręgi – Kraise z komisarzami okręgowymi, a z cyrkułu lubelskiego odłączono 18 dóbr ziemskich, w tym miasta Biskupice, Ostrów, Puchaczów i Parczew, które włączono do nowego cyrkułu włodawskiego. Powstał on z cyrkułów bialskiego i chełmskiego. Siedziby nowych cyrkułów miały mieścić się w miejscach urzędowania dotychczasowych urzędów cyrkułowych. Jedynie dla nowego cyrkułu włodawskiego wybrano Włodawę ze względu na jej centralne położenie. Ostatecznie jednak nowy urząd cyrkularny włodawski otrzymał tymczasową siedzibę w Białej. Włodawa pozostała siedzibą komisarza okręgowego.
Naczelnikiem cyrkułu włodawskiego został Franciszek von Mohrenbach.
W związku z lekceważącym stosunkiem mieszkańców Podlasia i całej Zachodniej Galicji do zarządzenia austriackich władz z dnia 12 marca 1801 roku, dotyczącego zakazu używania w stosunku do Matki Boskiej zwrotu Królowo Korony Polskiej, Wiedeń ponowił je 15 czerwca 1805 roku, a kapłani orchowscy odczytali z ambony jego treść.
Do nowopowstałego rzymskokatolickiego biskupstwa lubelskiego przyłączono cyrkuły: lubelski, bialski i siedlecki, w związku z tym parafia włodawska przeszła z diecezji łuckiej do lubelskiej. Biskupem lubelskim został dotychczasowy ordynariusz chełmski Wojciech Leszczyc Skarszewski (1743–1827). Biskup był w latach 1786–1790 pisarzem wielkim koronnym, w latach 1793–1794 podkanclerzym koronnym, od 1790 roku ostatnim biskupem chełmskim, pierwszym biskupem lubelskim, od 1824 roku arcybiskupem warszawskim, prymasem Królestwa Polskiego.
Mimo że Włodawa z Orchówkiem została wyzwolona spod zaboru austriackiego dopiero w 1809 roku to już w grudniu 1806 roku Polacy organizowali w całej Galicji Zachodniej zbiórkę materiałową i pieniężną na rzecz przyszłego powstania narodowego. Między innymi na ziemi włodawskiej, każdy dziedzic, w tym właściciel Hrabstwa miał obowiązek przygotować, uzbroić i wyekwipować 3-4 ludzi ze służby dworskiej tak, aby w razie potrzeby mogli uczestniczyć w ogólnonarodowym powstaniu.
W lipcu 1807 roku w Tylży, obecnie Sowieck w rosyjskim obwodzie kaliningradzkim zawarto pokój między Francją i Rosją 7 lipca oraz między Francją i Prusami 9 lipca; na jego
[1] Pręt decymalny = 186 m2[2] Pręt kwadratowy = 18,6 m2[3] Uroczyszcze, uroczysko - miejsce odludne. [5] Reza – pas gruntu wydzielony na jedną zagrodę i ograniczony miedzami sąsiadów. [6] Prezbiter: od poczków II w. przełożonego gminy chrześcijańskiej nazywano biskupem, zaś nazwa prezbiter odnosiła się do kapłanów. [7] In planicie – na planie. [10] Pręt = pręt decymalny. [11] Pręcik = pręt kwadratowy. [12] Wykaz nazwisk, za: B. Seniuk Orchówek z przedmieściem Tarasiuki, cyt. wyd., s. 57-75 [13] In quantitate – w ilości. [14] Wykaz nazwisk, za: B. Seniuk, Orchówek z przedmieściem Tarasiuki, cyt. wyd., s. 111-112. [15] Klewań, obecnie miejscowość na Ukrainie, w obwodzie rówieńskim, przy linii kol. Kowel–Równe. [16] B. Seniuk, Orchówek. Studium historyczno-urbanistyczne, cyt. wyd., s. 50. [17] Dowódca sotni, 100 mieszkańców. [18] Drągi zakończone hakami. [19] Szerzej partz: I. Jabłońska, Czy na pewno sto lat?, Zeszyty Muzealne, Włodawa 2007, t. 14, s, 120-127. [20] Paweł Antoni Fontana (1696-1765), architekt włoski, od około 1723 w Polsce; kościoły jego projektu znajdują się również w Chełmie, Lubartowie, Rawie Ruskiej, Sądowej Wiszni i Włodawie. [21] Fasada, elewacja budowli, w której znajduje się główne wejście, odróżniająca się bogatą kompozycją architektoniczną i dekoracyjną. [22] Prezbiterium, część kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, oddzielona od nawy głównej niewielkim podwyższeniem lub balustradą. [23] Rokoko, nurt stylowy w sztuce europejskiej w latach 1720-1780, w sztukach plastycznych i architekturze wnętrz pojmowana czasem jako jedna z ostatnich faz baroku, nie zawsze dający się oddzielić od późnego baroku. [24] Putto, amorek, element dekoracyjny w postaci małego chłopca, częsty w rzeźbie i malarstwie począwszy od renesansu, terminem putto określa się także postacie aniołków w kościołach. [25] Barok w sztuce charakteryzuje się monumentalizmem, dynamizmem i bogactwem dekoracji. [26] Ecce Homo – Oto Człowiek, cytat z Ewangelii św. Jana. [27] Feretron, w Kościele katolickim przenośny obraz noszony w czasie procesji. [28] Kruchta, przedsionek w kościele, poprzedzający wejście główne, czasem także boczne do naw lub zakrystii. [29] Ówczesna nazwa fasady. [30] Obudowa zwykle o 4 kolumnach dźwigających baldachim, umieszczona przeważnie nad ołtarzem jako symbol grobu Chrystusa w Jerozolimie; występowało od okresu wczesnochrześcijańskiego do baroku. [31] Pasja – cykl scen obrazujących mękę Jezusa Chrystusa; od wczesnego średniowiecza aż po dzień dzisiejszy pasja stanowi częsty temat przedstawień religijnych w malarstwie i rzeźbie; wywodzi się z opisu męki zawartego w 4 Ewangeliach lub w średniowiecznych tzw. traktatach pasyjnych. [32] Mensa – płyta kamienna stanowiąca zasadniczą część ołtarza, oparta na nóżkach lub skrzyni często w kształcie sarkofagu lub bloku, z kwadratowym wydrążeniem na relikwie męczenników. [33] Gradus – księga, zawierająca modlitwy śpiewane podczas mszy przez chór. [34] Carskie wrota – główne drzwi ikonostasu, zwykle bogato zdobione. [35] Jesse – żył w XI w. przed Chrystusem, ojciec króla Dawida, przodek królewskiego rodu Judy; częsty motyw ikonograficzny — tzw. drzewo Jessego z wizerunkami królewskich potomków od Dawida po Marię i Jezusa na liściach. [36] B. Seniuk, Orchówek. Studium historyczno-urbanistyczne, cyt. wyd., s. 56-57. [37] Stanisław Szymon Potocki, (1752–1805), wojewoda ruski w latach 1782–1788, dowódca dywizji ukraińsko-podolskiej w randze generała lejtnanta w 1784, generał artylerii koronnej w latach 1788–1792; od 1784 oddany Rosji; republikanin, jako poseł na Sejm Czteroletni (1788–1792) przeciwny reformom obozu patriotycznego, dążył do zniesienia monarchii oraz władzy centralnej i wprowadzenia republiki. Od 1790 szukał za granicą pomocy przeciw uchwałom Sejmu; w 1792 pozbawiony przez Sejm wszystkich urzędów; jako jeden z głównych twórców konfederacji targowickiej i jej marszałek dostarczył Katarzynie II pretekstu do interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej; podczas powstania kościuszkowskiego 1794 zaocznie wydany wyrok śmierci wykonano symbolicznie przez zawieszenie na szubienicy portretu Potockiego, wyrzekł się polskości i otrzymał od Katarzyny II rangę rosyjskiego generała. [38] Seweryn Rzewuski (1743–1811), hetman polny koronny w latach 1774–1795, współtwórca i przywódca konfederacji targowickiej, po wybuchu powstania kościuszkowskiego 1794 schronił się w Wiedniu, po 1795 mieszkał w swych dobrach na Ukrainie. [39]Szymon Kossakowski (1741–94), hetman wielki litewski od 1793; uczestniczył w powołaniu konfederacji targowickiej w Petersburgu, utworzył 25 czerwca 1792 w Wilnie Generalność litewską i ogłosił się hetmanem polnym litewskim, w czasie powstania kościuszkowskiego skazany na śmierć za zdradę kraju i powieszony w Wilnie. [40] Franciszek Ksawery Branicki (ok. 1730–1819), hetman polny koronny od 1773 r., hetman wielki koronny w latach 1774–1793; w 1792 r. współtwórca konfederacji targowickiej; w czasie powstania kościuszkowskiego zaocznie skazany na karę śmierci; po przejściu na służbę rosyjską osiadł w Białej Cerkwi. [41] Jakow Bułhakow, J.I. Bułgakow (1743–1809), poseł rosyjski w Polsce (1790–1792); hamował realizację reform Sejmu Czteroletniego. [42] Jan Grochowski († 1794); uczestnik narad spiskowców i powstania kościuszkowskiego; początkowo w armii pruskiej, następnie od 1790 w wojsku polskim; podczas wojny polsko-rosyjskiej w 1792 walczył m.in. pod Zieleńcami i Dubienką; w czasie powstania kościuszkowskiego generał major wojska polskiego; walczył m.in. w Lubelskiem; w bitwie pod Szczekocinami został śmiertelnie ranny. [43]Szczekociny, miasto w województwie śląskim, powiat zawierciański, na południowym skraju Niecki Włoszczowskiej, nad Pilicą. W 1794 miejsce przegranej bitwy wojsk polskich pod dowództwem T. Kościuszki z wojskami rosyjsko-pruskimi. [44] Stanisław Mokronowski (1761–1821), generał; w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 odznaczył się w bitwie pod Zieleńcami; w czasie powstania kościuszkowskiego 1794. Komendant Warszawy i Siły Zbrojnej Księstwa Mazowieckiego; 15 czerwca 1794 odwołany ze stanowiska, objął dowództwo dywizji, a w połowie sierpnia komendę wojsk na Litwie; przeprowadził odwrót armii litewskiej z Grodna do Warszawy. [45] Terespol, miasto w województwie lubelskim, powiat bialski, na Polesiu Podlaskim, nad Bugiem. W połowie XVIII w. rezydencja właścicieli Włodawy J. Flemminga, następnie własność Czartoryskich. Rosyjska armia pod dowództwem A.W. Suworowa odniosła tutaj zwycięstwo nad armią polską 19 września. [46] Maciejowice, wieś gminna w województwie mazowieckim, powiat garwoliński, w Dolinie Środkowej Wisły, nad Okrzejką, prawym dopływem Wisły. 10 października 1794 bitwa korpusu polskiego pod dowództwem T. Kościuszki z rosyjskimi wojskami gen. I. Fersena, zakończyła się tutaj klęską Polaków i wzięciem rannego Kościuszki do niewoli. [47] B. Seniuk, Orchówek. Studium historyczno-urbanistyczne, cyt. wyd., s. 60. [50] Franciszek II (1768-1835), z dynastii habsbursko-lotaryńskiej, w latach 1792-1806 ostatni cesarz rzymsko-niemiecki; prowadził wojny z rewolucyjną Francją; po porażkach poniesionych w walkach z Napoleonem I zrzekł się tytułu (rozwiązanie Rzeszy Niemieckiej); od 1804 pierwszy cesarz Austrii (Franciszek I); w 1812 przystąpił do koalicji antyfrancuskiej; w 1814-1815 gospodarz kongresu wiedeńskiego. [51] W Galicji jednostka podziału administracyjnego ze starostą na czele, wprowadzona przez władze austriackie po I rozbiorze Polski. [54] Wojciech Skarszewski (1742-1827), od 1786 pisarz wielki koronny, od 1790 biskup chełmsko-lubelski, od 1824 arcybiskup warszawski, prymas Królestwa Polskiego. [1] Pręt decymalny = 186 m2
[2] Pręt kwadratowy = 18,6 m2
[3] Uroczyszcze, uroczysko - miejsce odludne.
[4] Efficit – wynosi.
[5] Reza – pas gruntu wydzielony na jedną zagrodę i ograniczony miedzami sąsiadów.
[6] Prezbiter: od poczków II w. przełożonego gminy chrześcijańskiej nazywano biskupem, zaś nazwa prezbiter odnosiła się do kapłanów.
[7] In planicie – na planie.
[8] Existit – sądu.
[9] Item – również.
[10] Pręt = pręt decymalny.
[11] Pręcik = pręt kwadratowy.
[12] Wykaz nazwisk, za: B. Seniuk Orchówek z przedmieściem Tarasiuki, cyt. wyd., s. 57-75
[13] In quantitate – w ilości.
[14] Wykaz nazwisk, za: B. Seniuk, Orchówek z przedmieściem Tarasiuki, cyt. wyd., s. 111-112.
[15] Klewań, obecnie miejscowość na Ukrainie, w obwodzie rówieńskim, przy linii kol. Kowel–Równe.
[16] B. Seniuk, Orchówek. Studium historyczno-urbanistyczne, cyt. wyd., s. 50.
[17] Dowódca sotni, 100 mieszkańców.
[18] Drągi zakończone hakami.
[19] Szerzej partz: I. Jabłońska, Czy na pewno sto lat?, Zeszyty Muzealne, Włodawa 2007, t. 14, s, 120-127.
[20] Paweł Antoni Fontana (1696-1765), architekt włoski, od około 1723 w Polsce; kościoły jego projektu znajdują się również w Chełmie, Lubartowie, Rawie Ruskiej, Sądowej Wiszni i Włodawie.
[21] Fasada, elewacja budowli, w której znajduje się główne wejście, odróżniająca się bogatą kompozycją architektoniczną i dekoracyjną.
[22] Prezbiterium, część kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, oddzielona od nawy głównej niewielkim podwyższeniem lub balustradą.
[23] Rokoko, nurt stylowy w sztuce europejskiej w latach 1720-1780, w sztukach plastycznych i architekturze wnętrz pojmowana czasem jako jedna z ostatnich faz baroku, nie zawsze dający się oddzielić od późnego baroku.
[24] Putto, amorek, element dekoracyjny w postaci małego chłopca, częsty w rzeźbie i malarstwie począwszy od renesansu, terminem putto określa się także postacie aniołków w kościołach.
[25] Barok w sztuce charakteryzuje się monumentalizmem, dynamizmem i bogactwem dekoracji.
[26] Ecce Homo – Oto Człowiek, cytat z Ewangelii św. Jana.
[27] Feretron, w Kościele katolickim przenośny obraz noszony w czasie procesji.
[28] Kruchta, przedsionek w kościele, poprzedzający wejście główne, czasem także boczne do naw lub zakrystii.
[29] Ówczesna nazwa fasady.
[30] Obudowa zwykle o 4 kolumnach dźwigających baldachim, umieszczona przeważnie nad ołtarzem jako symbol grobu Chrystusa w Jerozolimie; występowało od okresu wczesnochrześcijańskiego do baroku.
[31] Pasja – cykl scen obrazujących mękę Jezusa Chrystusa; od wczesnego średniowiecza aż po dzień dzisiejszy pasja stanowi częsty temat przedstawień religijnych w malarstwie i rzeźbie; wywodzi się z opisu męki zawartego w 4 Ewangeliach lub w średniowiecznych tzw. traktatach pasyjnych.
[34] Mensa – płyta kamienna stanowiąca zasadniczą część ołtarza, oparta na nóżkach lub skrzyni często w kształcie sarkofagu lub bloku, z kwadratowym wydrążeniem na relikwie męczenników.
[35] Gradus – księga, zawierająca modlitwy śpiewane podczas mszy przez chór.
[36] Carskie wrota – główne drzwi ikonostasu, zwykle bogato zdobione.
[37] Jesse – żył w XI w. przed Chrystusem, ojciec króla Dawida, przodek królewskiego rodu Judy; częsty motyw ikonograficzny — tzw. drzewo Jessego z wizerunkami królewskich potomków od Dawida po Marię i Jezusa na liściach.
[38] B. Seniuk, Orchówek. Studium historyczno-urbanistyczne, cyt. wyd., s. 56-57.[1] Stanisław Szymon Potocki, (1752–1805), wojewoda ruski w latach 1782–1788, dowódca dywizji ukraińsko-podolskiej w randze generała lejtnanta w 1784, generał artylerii koronnej w latach 1788–1792; od 1784 oddany Rosji; republikanin, jako poseł na Sejm Czteroletni (1788–1792) przeciwny reformom obozu patriotycznego, dążył do zniesienia monarchii oraz władzy centralnej i wprowadzenia republiki. Od 1790 szukał za granicą pomocy przeciw uchwałom Sejmu; w 1792 pozbawiony przez Sejm wszystkich urzędów; jako jeden z głównych twórców konfederacji targowickiej i jej marszałek dostarczył Katarzynie II pretekstu do interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej; podczas powstania kościuszkowskiego 1794 zaocznie wydany wyrok śmierci wykonano symbolicznie przez zawieszenie na szubienicy portretu Potockiego, wyrzekł się polskości i otrzymał od Katarzyny II rangę rosyjskiego generała.
[39] Seweryn Rzewuski (1743–1811), hetman polny koronny w latach 1774–1795, współtwórca i przywódca konfederacji targowickiej, po wybuchu powstania kościuszkowskiego 1794 schronił się w Wiedniu, po 1795 mieszkał w swych dobrach na Ukrainie.
[40]Szymon Kossakowski (1741–94), hetman wielki litewski od 1793; uczestniczył w powołaniu konfederacji targowickiej w Petersburgu, utworzył 25 czerwca 1792 w Wilnie Generalność litewską i ogłosił się hetmanem polnym litewskim, w czasie powstania kościuszkowskiego skazany na śmierć za zdradę kraju i powieszony w Wilnie.
[41] Franciszek Ksawery Branicki (ok. 1730–1819), hetman polny koronny od 1773 r., hetman wielki koronny w latach 1774–1793; w 1792 r. współtwórca konfederacji targowickiej; w czasie powstania kościuszkowskiego zaocznie skazany na karę śmierci; po przejściu na służbę rosyjską osiadł w Białej Cerkwi.
[42] Jakow Bułhakow, J.I. Bułgakow (1743–1809), poseł rosyjski w Polsce (1790–1792); hamował realizację reform Sejmu Czteroletniego.
[43] Jan Grochowski († 1794); uczestnik narad spiskowców i powstania kościuszkowskiego; początkowo w armii pruskiej, następnie od 1790 w wojsku polskim; podczas wojny polsko-rosyjskiej w 1792 walczył m.in. pod Zieleńcami i Dubienką; w czasie powstania kościuszkowskiego generał major wojska polskiego; walczył m.in. w Lubelskiem; w bitwie pod Szczekocinami został śmiertelnie ranny.
[44] Szczekociny, miasto w województwie śląskim, powiat zawierciański, na południowym skraju Niecki Włoszczowskiej, nad Pilicą. W 1794 miejsce przegranej bitwy wojsk polskich pod dowództwem T. Kościuszki z wojskami rosyjsko-pruskimi.
[45] Stanisław Mokronowski (1761–1821), generał; w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 odznaczył się w bitwie pod Zieleńcami; w czasie powstania kościuszkowskiego 1794. Komendant Warszawy i Siły Zbrojnej Księstwa Mazowieckiego; 15 czerwca 1794 odwołany ze stanowiska, objął dowództwo dywizji, a w połowie sierpnia komendę wojsk na Litwie; przeprowadził odwrót armii litewskiej z Grodna do Warszawy.
[46] Terespol, miasto w województwie lubelskim, powiat bialski, na Polesiu Podlaskim, nad Bugiem. W połowie XVIII w. rezydencja właścicieli Włodawy J. Flemminga, następnie własność Czartoryskich. Rosyjska armia pod dowództwem A.W. Suworowa odniosła tutaj zwycięstwo nad armią polską 19 września.
[47] Maciejowice, wieś gminna w województwie mazowieckim, powiat garwoliński, w Dolinie Środkowej Wisły, nad Okrzejką, prawym dopływem Wisły. 10 października 1794 bitwa korpusu polskiego pod dowództwem T. Kościuszki z rosyjskimi wojskami gen. I. Fersena, zakończyła się tutaj klęską Polaków i wzięciem rannego Kościuszki do niewoli.
[48] B. Seniuk, Orchówek. Studium historyczno-urbanistyczne, cyt. wyd., s. 60.
[49] Tamże, s. 203-204.
[50] Tamże, s 4.
[51] Franciszek II (1768-1835), z dynastii habsbursko-lotaryńskiej, w latach 1792-1806 ostatni cesarz rzymsko-niemiecki; prowadził wojny z rewolucyjną Francją; po porażkach poniesionych w walkach z Napoleonem I zrzekł się tytułu (rozwiązanie Rzeszy Niemieckiej); od 1804 pierwszy cesarz Austrii (Franciszek I); w 1812 przystąpił do koalicji antyfrancuskiej; w 1814-1815 gospodarz kongresu wiedeńskiego.
[52] W Galicji jednostka podziału administracyjnego ze starostą na czele, wprowadzona przez władze austriackie po I rozbiorze Polski.
[53] Tamże, s. 104-108.
[54] Tamże, s. 112-113.
[55] Wojciech Skarszewski (1742-1827), od 1786 pisarz wielki koronny, od 1790 biskup chełmsko-lubelski, od 1824 arcybiskup warszawski, prymas Królestwa Polskiego.
|
