 |
| 57. Helena Korneluk. |
Niemcy starali się zdyscyplinować ludność na okupowanych terenach oraz uporządkować i zorganizować codzienne życie w miastach i na wsiach. Do tego niezbędna była nowa dokumentacja.
11 kwietnia 1940 roku. Niemieckie władze okupacyjne rozpoczęły wydawanie Zaświadczeń Tożsamości.
 |
| 58. Zaświadczenie tożsamości. |
Wszyscy zdolni do pracy zobowiązani byli do rejestracji i otrzymania Poświadczenia, z włodawskiego Urzędu Pracy.
 |
| 59. Poświadczenie włodawskiego Urzędu Pracy. |
1 stycznia 1941 roku niemieckie władze okupacyjne wprowadziły nowe pieczęcie dla włodawskich urzędów.
 |
| 60. Pieczęcie urzędów niemieckich we Włodawie. |
Władze niemieckie rozpoczęły również wydawanie kart pracy.
 |
| 61. Niemiecka karta pracy. |
Nawet legitymacje członkowskie Lubelskiego Towarzystwa Rybackiego wydawane były na dwujęzycznych drukach.
 |
62. Legitymacja członkowska Bazylego Korneluka.
|
1941 rok przyniósł kolejne ważne wydarzenia do Orchówka. 22 czerwca Niemcy uderzyły na Związek Radziecki. Rzeka Bug stanowiła granicę między tymi państwami w związku z czym powiat włodawski, w tym Orchówek, stały się światkami początku wojny z ZSRR. Niemcom już w pierwszych dniach udało się wedrzeć w głąb Związku Radzieckiego oraz pojmać wielu jeńców. Byli oni przetrzymywani w stalagach. Jeden z większych stalagów, stalag 319, mieścił się w Chełmie. Także we Włodawie zlokalizowano jeden z nich – na terenie koszar mieścił się stalag 319B. W związku z tym miejscowa ludność stała się świadkiem przemarszów jeńców ze stacji w Orchówku do Włodawy. Z powodu głodu, zimna i chorób we włodawskim stalagu zginęło 12000 jeńców. Pochowani oni zostali w rowach tuż za koszarami. Miejsce po wojnie zamieniono na cmentarz, który istnieje do dnia dzisiejszego.
Okupacja niemiecka wiązała się z licznymi ograniczeniami i obowiązkami dotyczącymi miejscowych społeczności.
Niemcy bardzo przestrzegali ładu i porządku. Starano się wymusić posłuszeństwo miejscowej ludności. M.in. dlatego w roku 1942 na terenie dystryktu lubelskiego powstało 8 tzw. komisariatów wiejskich, w powiecie chełmskim siedzibą takiego komisariatu była Włodawa. W Orchówku, w domu Bronisława Skulskiego, w latach 1939-1940 istniał posterunek niemieckiej żandarmerii. Od 1939 do 1944 roku obok stacji kolejowej w Orchówku znajdowała się także siedziba niemieckiej Straży Granicznej. Początkowo służyło tam około 40 strażników, jednak w 1944 roku było ich już tylko 13.
Wszyscy mieszkańcy zobowiązani byli do szarwarku,[1] lub specjalnej opłaty za nie stawienie się do robót. Gospodarze posiadający pola, bydło i trzodę chlewną zobowiązani byli do oddawania tzw. kontyngentów w postaci np. zboża ozimego, jarego, ziemniaków, mleka, zwierząt na ubój (zwierzęta przeznaczone do oddania Niemcom były kolczykowane). W latach 1939-1944 Niemcy zabrali lub skonfiskowali w samym Orchówku:
5.000 q zboża (żyto, pszenica, jęczmień, owies i gryka), 2.500 q innego ziarna (proso, len, rzepak lub groch), 1.000 q żywca wołowego, 600 q żywca wieprzowego, 100 q świeżych warzyw; 25.000 q ziemniaków, 105.000 l. mleka, 100.000 szt. Jaj, 2.500 szt. drobiu.[2]
 |
63. Kwit opłaty za szarwark.
|
Mieszkańcy miast powiatu, którzy nie posiadali gospodarstw rolnych otrzymywali kartki na artykuły spożywcze.
W miastach i na wsiach wprowadzona została godzina policyjna, jednak tylko w miastach była ona przestrzegana.
Od października 1939 roku okupant wprowadził ograniczenia i restrykcje wobec szkolnictwa polskiego, oświaty i kultury. Zlikwidowano szkoły średnie, a z pozostałych szkół wyeliminowano takie przedmioty jak język polski, historię, geografię. Zwolniono wszystkie zamężne nauczycielki, na uczniów nałożono obowiązek wykonywania prac rolniczych, zlikwidowano biblioteki szkolne i publiczne. Budynki szkolne we Włodawie zostały przeznaczone na koszary. Młodzież szkolna uczyła się z wydawanych przez Niemców podręczników: „Ster” i „Mały Ster”. Rozpoczęto tajne nauczanie. W powiecie włodawskim w tajnym nauczaniu brało udział około 1000-1500 uczniów.
Na początku 1940 roku żydowskie sklepy i warsztaty rzemieślnicze zostały pozamykane. W tymże roku zaczęto gromadzić w gettach ludność żydowską z powiatu włodawskiego. Początkowo w Sławatyczach, Wisznicach i we Włodawie, później jedynie we Włodawie. Włodawskie getto znajdowało się w granicach ulic Rynek, Solnej (obecnie PCK), Furmańskiej i Błotnej. Przetrzymywano w nim Żydów z Włodawy i okolicznych wsi, a także np. z Mielca i Kalisza. Władzę w getcie sprawował Judenrat, a służbą porządkową była policja żydowska. Około 9000 Żydów z włodawskiego getta pracowało przy osuszaniu pobliskich bagien. W okresie funkcjonowania getta zginęło w nim kilkaset osób. Pozostali stracili życie w obozie zagłady w Sobiborze. Z Włodawy Żydzi pędzeni byli przez Orchówek do stacji kolejowej lub bezpośrednio do Sobiboru. Na terenie powiatu Niemcy zamordowali około 18000 osób pochodzenia żydowskiego. Ludzie ci zginęli zarówno w getcie, obozie w Sobiborze jak i przez rozstrzelania. Już na przełomie 1939 i 1940 roku, jak pisaliśmy wyżej, na stacji kolejowej Bug Włodawski (1 km od wsi Orchówek) Niemcy rozstrzelali 110 jeńców polskich pochodzenia żydowskiego. W 1942 przy tej samej stacji kolejowej rozstrzelano 160 Żydów z Włodawy, dla których nie było miejsca w wagonach wiozących ludzi do Sobiboru. Ciała zostały pochowane w dole obok stacji przez miejscową ludność wieczorem tego samego dnia. Ku zaskoczeniu chowających, jeden z nieszczęśników zerwał się spośród martwych ciał i uciekł do lasu. Kolejne rozstrzelanie miało tu miejsce w 1943 roku kiedy to funkcjonariusze SS i żandarmerii odebrali życie 40 Żydom podczas transportowania ich na stację kolejową. Zwłoki ofiar zakopano na cmentarzu dla zwierząt położonym obok Orchówka. Również w tym czasie prawdopodobnie rozstrzelano kolejnych 50 Żydów, których zwłoki spalono w miejscu egzekucji.[3] W związku z działaniami prowadzonymi przez okupanta, w Orchówku, z dwóch rodzin żydowskich mieszkających tu przed wojną, ocalały tylko dwie osoby.
Niestety należy wspomnieć, że do dnia dzisiejszego żadne z miejsc tych zbrodni nie zostało upamiętnione.
W czasach okupacji hitlerowskiej prowadzona była propaganda skierowana do ludności prawosławnej, uważanej przez Niemców za Ukraińców, głosząca, że utworzone zostanie odrębne państwo ukraińskie. W związku z tym, m.in. wydano nową, dodatkową walutę tzw. karbowańce, wszystkie stanowiska w urzędach pełnili Ukraińcy, do policji i formacji SS rekrutowano ukraińskich mężczyzn. Kilku mężczyzn z Orchówka również zostało powołanych do takiej służby. W wyniku tych działań większość Polaków wyznania prawosławnego na tych terenach uwierzyło Niemcom i i zaczęło przyznawać się do swoich ukraińskich korzeni.
Pomimo trudnych czasów wojennych do dziś przetrwały dowody na to, że ludzie starali się zachowywać choć pozory normalnego życia. Pomimo niepewnej przyszłości młodzi mieszkańcy Orchówka, pełni nadziei na lepsze życie po zakończeniu wojny, pobierali się i zakładali rodziny.
| |
| 64. Stroje ślubne mieszkańców Orchówka: Bronisławy Lesiuk i Kazimierza Rusińskiego (1943 r.). |
Niestety, wojna trwała nadal. Od 1943 roku Niemcy szykowali się do obrony granicy na Bugu. Miejscowa ludność z rozkazu władz niemieckich kopała bunkry i okopy po niemieckiej stronie Bugu. Przy szosach w pobliżu Włodawy znajdowały się magazyny z amunicją i sprzętem dla Armii niemieckiej. Tuż przed wkroczeniem Armii radzieckiej na tereny powiatu włodawskiego, Niemcy, chcąc mieć dobrą widoczność na tereny za Bugiem, rozpoczęli akcję wycinania wysokich drzew i niszczenia wysokich budynków. Podminowany został również kościół w Orchówku. Jednak 21 lipca 1944 roku kapelan włodawskiego zgrupowania AK i proboszcz parafii św. Jana Jałmużnika, major ks. Władysław Malawski pseudonim Tęcza uratował kościół przed wysadzeniem.
 |
| 65. Ks. Władysław Malawski. |
 |
| 66. Ksiądz Malawski i dzieci przystępujące do pierwszej po II Wojnie Światowej I komunii świętej. Na zdjęciu, obok księdza, znajdują się także nauczyciel Franciszek Chorąży z małżonką. |
Niemieckie działania obronne okazały się nieskuteczne i już 22 lipca 1944 roku oddziały radzieckiej 47. Armii i 2 Gwardyjski Korpus I Frontu Białoruskiego wyzwoliły Orchówek i cały powiat włodawski. Miejscowa ludność znów była pełna nadziei na lepszą przyszłość.
LATA POWOJENNE
 |
| 67. Mapa przedstawiająca okolice Włodawy i Orchówka po II Wojnie Światowej. |
Wojna jak i lata powojenne wiązały się z masowymi migracjami ludzi z powiatu włodawskiego. W 2007 roku ukazało się opracowanie Bronisława Seniuka zawierające m.in. dane dotyczące rodów zamieszkujących od wieków Orchówek i Tarasiuki. Warto jednak dodać, że podczas II Wojny Światowej i po jej zakończeniu rodziny te dotknął problem przymusowych wysiedleń i emigracji, których na tych terenach od wieków nie było.
W początkowym okresie wojny i po wkroczeniu wojsk radzieckich na krótko w 1939 roku na tereny powiatu włodawskiego 5 rodzin wyjechało do ZSRR dobrowolnie. Po ponownym wkroczeniu wojsk radzieckich w 1944 kolejne 4 rodziny dobrowolnie opuściły Orchówek i wyjechały do ZSRR. Rodziny te jawnie podkreślały swoją przynależność do narodów wschodnich lub należały do Komunistycznej Partii Polskiej i Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy. Pierwsze duże wysiedlenie do ZSRR odbyło się w 1946 roku i zostało przeprowadzone przez oddziały Wojska Polskiego w trybie natychmiastowym. Objęło ono 86 rodzin Ukraińców i Rusinów. Wielu z wysiedlonych będących wyznania prawosławnego lub grekokatolickiego przyznawało się do narodowości polskiej. Ich wyznanie religijne mogło być przyczyną wysiedlenia. Wyjątkiem było kilka osób, które pozostały ze względu na służbę w wojsku, chorobę, niedołężność lub nieobecność w miejscu zamieszkania. Z przedmieścia Orchówka, wsi Tarasiuki, wysiedlono wszystkie 4 rodziny tam mieszkające.
W 1947 roku wysiedlono bez możliwości powrotu 10 rodzin na tereny odzyskane. Były to rodziny mieszane tzn. jedno z małżonków było wyznania prawosławnego lub grekokatolickiego. W tym wypadku wiara mogła mieć znaczenie, lecz niektórzy zostali wysiedleni z przyczyn bliżej nieokreślonych. Być może przyczyną była potrzeba zasiedlenia ziem odzyskanych.
Poniżej zamieszczony jest wykaz 83 przedstawicieli rodzin, które pozostały na stałe na terenie Orchówka w 1947 roku. [4] Niektóre z imion i nazwisk są zbieżne, jednak są to osoby z odrębnych rodzin w większości tych samych rodów mieszkających od wieków w Orchówku.
1. Helena Adamczuk
|
2. Edward Biernacki
|
3. Franciszek Biernacki
|
4. Jan Chmielak
|
5. Jan Chorąży
|
6. Maria Chwiluk
|
7. Bazyli Czoboda
|
8. Grzegorz Czoboda
|
9. Jan Czoboda
|
10. Marek Czoboda
|
11. Piotr Czoboda
|
12. Wawrzyniec Czoboda
|
13. Prakseda Dejniczuk
|
14. Roman Dejniczuk
|
15. Stefan Dejniczuk
|
16. N.N. Delmaczyński
|
17. Maksym Dorosz
|
18. Tomasz Guziak
|
19. Roman Holcer
|
20. Jan Horszczaruk
|
21. Jan Horszczaruk
|
22. Jan Horszczaruk
|
23. Marcin Horszczaruk
|
24. Paweł Horszczaruk
|
25. Aleksander Ignatiuk
|
26. Jan Kaliszuk
|
27. Andrzej Kałużny
|
28. Maria Kałużna
|
29. Wacław Kałużny
|
30. Franciszek Kamiński
|
31. Roman Kamiński
|
32. Roman Kaniuka
|
33. Czesław Kapluk
|
34. Feliks Kapluk
|
35. Jan Karczewski
|
36. Bazyli Korneluk
|
37. Bazyli Korneluk
|
38. Piotr Korneluk
|
39. Stanisław Korneluk
|
40. Jan Kosecki
|
41. Maksym Kosyk
|
42. Władysław Kosyk
|
43. Ludwika Kościołek
|
44. Bazyli Kratiuk
|
45. Joachim Kratiuk
|
46. Katarzyna Kratiuk
|
47. Konstanty Kratiuk
|
48. Józef Kratiuk
|
49. Leon Kratiuk
|
50. Antoni Król
|
51. Zygmunt Kunz
|
52. Aniela Kwiatkowska
|
53. Tomasz Lesiuk
|
54. Mikołaj Lesiuk
|
55. Paweł Lesiuk
|
56. Andrzej Łagoda
|
57. Antoni Łagoda
|
58. Jan Łagoda
|
59. Adam Nielepiuk
|
60. Anna Nowicka
|
61. Jan Paciuk
|
62. Jan Piotrowski
|
63. Julian Piotrowski
|
64. Jan Prokopiuk
|
65. Józef Prokopiuk
|
66. Maksym Prokopiuk
|
67. Stefan Pruszkowski
|
68. Kazimierz Rosiński
|
69. Kazimierz Ruszkowski
|
70. Jan Sawczuk
|
71. Józef Sawczuk
|
72. Józef Sawczuk
|
73. Stanisław Skrzyński
|
74. Bronisław Skulski
|
75. Kazimierz Soroka
|
76. Andrzej Stefaniuk
|
77. Maria Stefaniuk
|
78. Aleksander Suproniuk
|
79. Bazyli Suproniuk
|
80. Andrzej Szewczuk
|
81. Józef Wójcik
|
82. Jan Wólczyński
|
83. Stefan Wólczyński
|
|
Po zakończeniu wojny mieszkańcy Orchówka musieli zacząć organizować życie zarówno swoje jak i całej wsi na nowo. Wieś była zniszczona przez działania wojenne. Potrzeba było wiele pracy aby znów doprowadzić życie do normalności. Już w roku 1949 wybudowano szosę, która biegła od Włodawy, przez teren dawnego stawu leżącego między Włodawą a Orchówkiem, dalej przez środek wsi do stacji kolejowej Bug Włodawski. Była to jedyna utwardzona droga we wsi. Większość domostw nadal była drewniana i kryta słomą, bez dostępu do bieżącej wody, kanalizacji czy energii elektrycznej. We wsi były jedynie dwa murowane domy mieszkalne, trzy murowane domy jednoizbowe i dwa niewykończone murowane budynki. Ludzie poruszali się głównie pieszo lub drewnianymi wozami ciągniętymi prze konie. We wsi było jedynie około 10 rowerów i 2 motorowery. Rolnictwo na tych terenach w latach powojennych było bardzo zaniedbane. Ziemie należące do Orchowiaków były w większości słabej jakości – dużo było ziem klasy V lub VI. Nie było żadnych nawozów sztucznych, więc rolnicy używali głównie nawozów zwierzęcych, jaki i poplonów (np. łubinu czy wyki). Gospodarze posiadali średnio 5 – 6 ha ziemi. Było jednak kilku gospodarzy, którzy posiadali duże majątki ziemskie nawet po kilkadziesiąt hektarów. Byli to np. Jan Horszczaruk syn Stefana, Ignacy Suproniuk, Stefan Kapluk, Jan Piotrowski, Grzegorz Karaczewski. Jednakże ich pola położone były w wielu miejscach – np. Grzegorz Karaczewski posiadał 25 ha, ale jego pola leżały aż w 17 różnych miejscach. Jedną z przyczyn takiego rozdrobnienia rolnictwa było zapisywanie w testamencie ziem przez rodziców ich licznym dzieciom. Używano zwierząt pociągowych i siły ludzkich mięśni – pługi ciągnęły konie, zboże ścinano sierpami i młocono cepami, ziemniaki wykopywano motykami, a kosą koszono siano. Jak podaje A. Wawryniuk w roku 1951 w Orchówku było 117 gospodarstw rolnych. Ich właściciele posiadali między innymi: 485,62 ha ziemi, w tym 5,2 ha odłogów, 196,33 ha ziemi zasianej i zasadzonej: pszenicą 2,05 ha, żytem 96,6 ha, jęczmieniem 0,14 ha, owsem 20,1 ha, gryką 12,9 ha, prosem 1,25 ha, ziemniakami 34, 70 ha. Hodowano: 122 konie, 198 szt. bydła rogatego, 200 szt. trzody chlewnej, 256 owiec, 929 kur, 155 gęsi, około 29 królików i 46 rojów pszczół.[5] Orchowiacy oprócz wyżej wymienionych zbóż i ziemiopłodów uprawiali także len i konopie. Z konopi wyrabiano sienniki i worki, natomiast z nasion lnu tłoczono olej (m.in w olejarni przy młynie u p. Zalewskiego we Włodawie), a ze słomy lnianej robiono przędzę na tkaniny. Uprawa ziemi nie była jedynym zajęciem rolników z Orchówka. Zarówno przed wojną jak i po niej gospodarze hodowali znaczne ilości krów, koni, świń, owiec i drobiu. Zwierzęta wypasane były na błoniach za kościołem, na tzw. zabużku. Mieszkańcy Orchówka, jako ludzie pracujący fizycznie, jedli głównie pokarmy wysokokaloryczne. Bardzo często na stołach gościły smalec i słonina, boczek, golonki, podgardla, a do tego kapusta, ziemniaki i cebula.
Lata 50-te przyniosły Orchówkowi korzystne zmiany. W roku 1954 do wsi doprowadzono linię wysokiego napięcia.[6] Z biegiem lat przybywało we wsi maszyn rolniczych. Konie zastępowano traktorami, kupowano kosiarki, młockarnie, a w późniejszych latach kombajny lub nawet samochody ciężarowe. Coraz więcej pojawiało się także samochodów osobowych. Obecnie w Wydziale Komunikacji, Transportu i Dróg Starostwa Powiatowego we Włodawie zarejestrowanych jest aż 525 różnych pojazdów mechanicznych, z czego większość stanowią samochody osobowe.
W kolejnych latach powstawały nowe zakłady pracy, m.in. Zakład Gospodarczo-Handlowy (wieloletnim prezesem był Maciej Redde), Zakład Wyrobów Cementowych zwany Betoniarnią, filia Zakładów Mięsnych w Zamościu, filia Centrali Dostaw Przemysłu Węglowego w Katowicach, Firma Las, Składnica Drewna, Kółko Rolnicze, Zakłady Zbożowe, Zakład Bitumiczny, Smolarnia, Rejon Dróg Publicznych kilka magazynów oraz Nadbużańskie Zakłady Garbarskie „Polesie”, w które w marcu 1986 uruchomiły produkcję wtórnej skóry.[7] 1 sierpnia 1994 roku Nadbużańskie Zakłady Przemysłu Skórzanego zostały przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Pracowało tam około 1000 osób z Orchówka, Włodawy i okolic. Po wybudowaniu oczyszczalni ścieków i uruchomieniu produkcji wtórnej skóry zakład ten stał się liderem wśród garbarni w Polsce. Wieloletnim dyrektorem Garbarni był pan Zygmunt Samerek. Spore zasługi w zarządzaniu zakładem miał też pan Aldon Dzięcioł.
Prawie wszystkie te zakłady zakończyły swą działalność do roku 2001. Do dziś pozostał jedynie Rejon Dróg Publicznych. Niektóre z budynków niegdyś należących do wymienionych wyżej zakładów, obecnie należą do prywatnych firm. Inne z kolei są niezagospodarowane i ulegają dewastacji.
Modernizacja wsi postępowała z biegiem czasu. Utwardzano drogi, oświetlano ulice, powstawały nowe domy i gospodarstwa. Wieś miała coraz lepsze połączenia komunikacyjne z Włodawą i innymi miejscowościami. Chociaż pociągi osobowe, jak i towarowe, odjeżdżały stąd już tylko raz dziennie, można było dostać się do innych miejscowości, ponieważ uruchomiono połączenia autobusowe. Do dziś głównym środkiem komunikacji publicznej są autobusy i busy, ponieważ stacja kolejowa w Orchówku jest już nieczynna. Obecnie miejsce to jest trochę zapomniane i z biegiem lat coraz bardziej zniszczone.
Orchówek od zawsze należał do gminy Włodawa. Jednak w latach 1956-1957 stał się on samodzielną gminą z utworzoną Samodzielną Gminną Radą Narodową. Przewodniczącym gminy był Aleksander Ignatiuk, sekretarzem Marian Szulc. Według stanu z 1966 roku we wsi mieszkało 607 osób w tym 295 mężczyzn i 312 kobiet.[8] W roku 1973 Orchówek stał się częścią miasta Włodawy. W tym samym roku powstała tutejsza straż pożarna. W związku z tym, że wieś została przyłączona do Włodawy, od początku lat 90-tych ówcześni radni włodawscy, mieszkańcy Orchówka: Urszula Lesiuk i Bronisław Korneluk oraz tutejsi mieszkańcy rozpoczęli starania, o możliwie szybkie odłączenie się od Włodawy, z przyczyn czysto ekonomicznych, bowiem władze miasta nie dbały o modernizację wsi. W roku 1992 Orchówek ostatecznie został odłączony od Włodawy.
Orchowiacy, niegdyś w większości trudniący się głównie pracą na roli, coraz częściej próbowali swoich sił w innych zawodach. Od lat 90-tych zaczęły powstawać tu prywatne firmy. Dodatkowo, ludzie zaczęli zajmować się handlem przygranicznym. Przyczyniło się to m.in. do spadku produkcji rolnej.
[1] Szarwark, przymusowe świadczenia ludności, przy budowie i naprawie dróg, mostów i wałów przeciwpowodziowych, zamieniany na opłaty pieniężne. Podczas II wojny światowej szeroko stosowany przez niemieckie władze okupacyjne. [2] A. Wawryniuk, Powiat Włodawski, … cyt. wyd., s. 479. [3] Dane uzyskane od miejscowej ludności [4] Listę opracowali: Tomasz Korneluk z Bronisławem Kornelukiem i Janem Karaczewskim. [5]A. Wawryniuk, Powiat Włodawski, … cyt. wyd., s.480. |
